Ο πληθωρισμός στην Ελλάδα σε σχέση με τον μέσο όρο στην Ευρωζώνη παραμένει σημαντικά υψηλότερος, με τους καταναλωτές να πληρώνουν ακριβότερα βασικά αγαθά στο καθημερινό οικογενειακό τραπέζι. Σύμφωνα με έκθεση της Eurostat, από το 2019 οι τιμές στα τρόφιμα στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί κατά 30%.
Σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, με εξαίρεση τις χώρες της Βαλτικής και τη Σλοβακία (άλμα +50%), η απόσταση της Ελλάδας δεν είναι μεγάλη. Στη Γαλλία το ποσοστό είναι +27%, στη Γερμανία +37% και στις Κάτω Χώρες (Ολλανδία και Βέλγιο) κυμαίνεται μεταξύ 38 – 39%. Στην Ιταλία το ποσοστό διαμορφώνεται στο +28%, στην Ισπανία +34% και την Πορτογαλία +32%. Ωστόσο, δομικό στοιχείο που κάνει τη διαφορά είναι το χάσμα στους μισθούς και -κυρίως- η περιορισμένη αγοραστική δύναμη των Ελλήνων καταναλωτών.
Στην έκθεση της Eurostat δίνεται επίσης έμφαση στις ανισότητες που διογκώνει ο πληθωρισμός των τροφίμων, ο οποίος είναι πιο «βαρύς» για τα μικρά εισοδήματα. Και αυτό, καθώς από τη στιγμή που περιλαμβάνει βασικά αγαθά, τα οποία δεν μπορούν να εξαιρεθούν από τον μηνιαίο οικογενειακό προϋπολογισμό, τα περιθώρια ελιγμών για τους «μη έχοντες» είναι ελάχιστα. Εξου και το κόστος του καλαθιού είναι πολύ πιο δυσβάσταχτο για τους φτωχούς.
«Όταν οι άνθρωποι πηγαίνουν στο σούπερ μάρκετ, αρκετοί από αυτούς αισθάνονται φτωχότεροι απ’ ό,τι πριν από την αύξηση του πληθωρισμού που ακολούθησε την πανδημία. Ένας στους τρεις ανησυχεί για το αν θα μπορεί να αγοράσει τα τρόφιμα που θα ήθελε. Και αυτό δεν είναι απλώς μια αίσθηση: οι τιμές των τροφίμων παραμένουν σταθερά υψηλές -κατά ένα τρίτο υψηλότερες απ’ ό,τι πριν από την πανδημία» επισημαίνεται στην έκθεση της Eurostat. «Οι τιμές των τροφίμων έχουν ακόμη μεγαλύτερη σημασία για τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα, για τα οποία η καθημερινή διατροφή “τρώει” μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους» προστίθεται.
Στην Ελλάδα τον Αύγουστο ο πληθωρισμός οριστικοποιήθηκε στο 3,1%, την ώρα που στην Ευρωζώνη ο μέσος όρος είναι στο 2%, που αποτελεί και τον στόχο της ΕΚΤ για τα επιτόκια. Σε σχέση με τον Οκτώβριο του 2022 υπάρχει αισθητή μείωση: τον Οκτώβριο 2022, ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη είχε κάνει «πικ» στο 10,6%. Την ίδια χρονική περίοδο οι μισθοί αυξήθηκαν, αντισταθμίζοντας σε μεγάλο βαθμό τις προηγούμενες απώλειες του πραγματικού εισοδήματος.
Αύξηση τιμών στα τρόφιμα κρατών – μελών της Ευρωζώνης από το 2019 μέχρι σήμερα © Eurostat
«Καμπανάκι» για τις τιμές στα τρόφιμα σε Ελλάδα και υπόλοιπη Ευρωζώνη
Συνήθως, οι κεντρικές τράπεζες, όπως η ΕΚΤ, εστιάζουν στις συνολικές μεταβολές των τιμών στη «Γηραιά Ήπειρο», με αποτέλεσμα σε αρκετές περιπτώσεις να δίνεται λιγότερη προσοχή στα επιμέρους στοιχεία -ενέργεια, υπηρεσίες, καταναλωτικά αγαθά και τρόφιμα. Αυτός είναι και ένας από τους βασικούς λόγους που αυξάνονται οι επικριτές της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, κάνοντας λόγο για «προσήλωση στους αριθμούς», η οποία όμως δεν βοηθά στην πραγματική οικονομία ούτε βελτιώνει τη (σκληρή) καθημερινότητα των καταναλωτών.
Στην έκθεση της Eurostat υπάρχουν τρία βασικά συμπεράσματα για τις πολύ υψηλές τιμές στα τρόφιμα:
- Το χάσμα που έχει δημιουργηθεί μεταξύ των τιμών των τροφίμων και των συνολικών τιμών είναι πολύ μεγαλύτερο και πιο επίμονο απ’ ό,τι στο παρελθόν.
- Οι τιμές των τροφίμων επηρεάζουν όλους συνεχώς και, ως εκ τούτου, διαμορφώνουν επίσης τις προσδοκίες για τον πληθωρισμό.
- Οι αυξήσεις των τιμών των τροφίμων πλήττουν περισσότερο τα φτωχότερα νοικοκυριά σε σχέση με τα άλλα.
Από την εισαγωγή του ευρώ το 1999, οι τιμές των τροφίμων τείνουν να αυξάνονται ελαφρώς περισσότερο από τις άλλες τιμές, όπως αποτυπώνεται στην ανοδική κίτρινη γραμμή τάσης στο ακόλουθο διάγραμμα. Ωστόσο, το χάσμα που έχει δημιουργηθεί από το 2022 είναι σαφώς πιο επίμονο σε μια χρονική περίοδο που η συζήτηση για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην επισιτιστική ασφάλεια της Ευρώπης «φουντώνει».
Διάγραμμα με τον πληθωρισμό στα τρόφιμα (κίτρινο) και τα μη διατροφικά είδη (μπλε) εξαιρουμένης της ενέργειας © Eurostat
Ποια τρόφιμα αυξήθηκαν περισσότερο
Η εξέλιξη των τιμών στα τρόφιμα ήταν αρκετά ετερογενής μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών προϊόντων και των κρατών – μελών. Οι τιμές στο μοσχαρίσιο κρέας, στα πουλερικά και το χοιρινό είναι σήμερα υψηλότερες κατά περισσότερο από 30% σε σχέση με το τέλος του 2019. Η συγκεκριμένη διαπίστωση επιβεβαιώνεται με μια απλή βόλτα στο σούπερ μάρκετ.
Στο γάλα καταγράφεται άλμα 40% περίπου. Στο βούτυρο ακόμα μεγαλύτερο, στο 50% περίπου σε σχέση πάντα με τα προ πανδημίας επίπεδα. Οι τιμές γίνονται ακόμα πιο… αλμυρές, όταν πρόκειται για καφέ, ελαιόλαδο και σοκολάτα.
Διάγραμμα με το άλμα τιμών σε βασικά τρόφιμα, όπως το γάλα, το κρέας, ο καφές και το ελαιόλαδο © Eurostat
Γιατί ανεβαίνουν οι τιμές στα τρόφιμα
Στις αιτίες για το άλμα τιμών στα τρόφιμα, σημαντικό ρόλο παίζει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Η ρωσική εισβολή τα ξημερώματα της 24ης Φεβρουαρίου 2025, έφερε τα πάνω κάτω στις εφοδιαστικές αλυσίδες, απορριθμίζοντας παράλληλα το σύστημα στην ενέργεια, καθώς το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο «ζέσταινε» για χρόνια την Ευρώπη και κινούσε βασικές βιομηχανίες. Δεν είναι τυχαίο ότι στην κορυφή της λίστας των κρατών – μελών με το μεγαλύτερο άλμα τιμών στα τρόφιμα την τελευταία εξαετία βρίσκονται οι χώρες της Βαλτικής.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η αύξηση των εισοδημάτων, ιδίως στις αναδυόμενες αγορές, έχει αυξήσει τη ζήτηση για γεωργικά βασικά προϊόντα, ασκώντας ανοδική πίεση στις τιμές των τροφίμων σε όλο τον κόσμο. Σε εγχώριο επίπεδο, η αύξηση της παραγωγικότητας στη γεωργία τείνει να υστερεί για διάφορους λόγους.
Η κλιματική αλλαγή αναδεικνύεται ως ένας άλλος βασικός παράγοντας: τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι ξηρασίες και οι πλημμύρες, γίνονται όλο και πιο συχνά και μπορούν να διαταράξουν σοβαρά τις αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων, μειώνοντας κατακόρυφα την παραγωγή ΠΟΠ μεταξύ άλλων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι παρατεταμένες ξηρασίες στη νότια Ισπανία το 2022 και το 2023 οδήγησαν σε απότομη αύξηση των τιμών στο ελαιόλαδο, με αποτέλεσμα ο τενεκές από το χωριό να φθάσει και τα 200 ευρώ. Επίσης, οι τιμές του καφέ και του κακάου αυξήθηκαν κατακόρυφα μετά από δυσμενείς καιρικές συνθήκες σε βασικές χώρες εξαγωγής, όπως η Γκάνα και η Ακτή του Ελεφαντοστού. Αποτέλεσμα: Ο καφές στο χέρι (take away) να κοστίζει μεταξύ 2,20 και 2,70 ευρώ.
Σημειώνεται ότι οι καταναλωτές βρίσκονται αντιμέτωποι και με τις «κρυφές αυξήσεις» στο ράφι. Το υψηλό ενεργειακό κόστος γίνεται «βραχνάς» για τις βιομηχανίες, ορισμένες από τις οποίες επιλέγουν να προχωρήσουν σε νέες ανατιμήσεις, με όχημα το shrinkflation που κάνει τη σοκολάτα να μοιάζει… σοκολατάκι.
