Μία από τις πιο καθοριστικές συνεδριάσεις στην ιστορία της Διεθνούς Ναυτιλιακής Οργάνωσης (IMO) ξεκίνησε αυτήν την εβδομάδα στο Λονδίνο. Η έκτακτη σύνοδος της Επιτροπής Προστασίας του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος (MEPC), που θα διαρκέσει έως την Παρασκευή, καλείται να εξετάσει ένα σχέδιο-ορόσημο: την πλήρη αναθεώρηση του Παραρτήματος VI της MARPOL, το οποίο ρυθμίζει τις ατμοσφαιρικές εκπομπές από τα πλοία.
Στο επίκεντρο βρίσκεται το νέο Πλαίσιο Καθαρών Μηδενικών Εκπομπών (Net-Zero Framework – NZF), ένα φιλόδοξο σχέδιο που ενσωματώνει έξι βασικά κεφάλαια – από τους ορισμούς και τους κανόνες εκπομπών, έως τη μέτρηση της έντασης άνθρακα, την αναφορά δεδομένων και το καθεστώς συμμόρφωσης.
Πέρα από το NZF, το πακέτο περιλαμβάνει και προηγούμενες αποφάσεις των MEPC 82 και 83: τους νέους κανόνες για τις πολλαπλές μηχανές καυσίμου, βελτιώσεις στο σύστημα αναφοράς κατανάλωσης καυσίμων, βραχυπρόθεσμα μέτρα μείωσης εκπομπών, καθώς και την ανακήρυξη του Βορειοανατολικού Ατλαντικού ως νέας περιοχής ελέγχου εκπομπών SOx/NOx/PM.
Ο μηχανισμός του Net-Zero Framework ΙΜΟ
Ο μηχανισμός του νέου Net-Zero Framework στηρίζεται σε δύο βασικούς άξονες. Πρώτον, τα πλοία θα πρέπει να βελτιώσουν την ένταση των καυσίμων τους σε εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ακολουθώντας δύο επίπεδα στόχων – έναν βασικό και έναν άμεσο. Δεύτερον, για όσα πλοία υπερβαίνουν τα καθορισμένα όρια εκπομπών προβλέπεται η επιβολή ετήσιων οικονομικών επιβαρύνσεων, ως μηχανισμός συμμόρφωσης και αποτροπής.
Παράλληλα, το πλαίσιο ενσωματώνει και θετικά κίνητρα. Πλοία που χρησιμοποιούν καύσιμα μηδενικών ή σχεδόν μηδενικών εκπομπών (ZNZ fuels) θα ανταμείβονται μέσω πιστώσεων που θα αποδίδονται από το προτεινόμενο Ταμείο Καθαρών Μηδενικών Εκπομπών του IMO (IMO Net Zero Fund). Το Ταμείο θα έχει ρόλο αναδιανεμητικό, χρηματοδοτώντας δράσεις τεχνολογικής μεταφοράς, ενίσχυσης ικανοτήτων και στήριξης των πιο ευάλωτων κρατών, ιδιαίτερα των αναπτυσσόμενων και νησιωτικών χωρών, που πλήττονται περισσότερο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Οι υποστηρικτές του πλαισίου το χαρακτηρίζουν ως μια ιστορική ευκαιρία για την εγκαθίδρυση ενιαίων, παγκόσμιων κανόνων που θα εξασφαλίσουν κλιματική συνοχή στη ναυτιλία. Αντίθετα, οι επικριτές το θεωρούν έναν έμμεσο παγκόσμιο φόρο άνθρακα, που θα επιβαρύνει δυσανάλογα τον κλάδο και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Τα πιο επίμαχα σημεία της συζήτησης αναμένεται να αφορούν τη δομή των στόχων έντασης καυσίμου, την τιμολόγηση των μονάδων εκπομπών και το σύστημα επιβολής κυρώσεων. Παράλληλα, ζητήματα όπως ο ρόλος του LNG και των βιοκαυσίμων στο νέο καθεστώς προκαλούν ήδη έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ των κρατών-μελών και των ναυτιλιακών φορέων.
Πολλές χώρες ζητούν το Net Zero Fund να τεθεί σε λειτουργία έως το 2029, ώστε να αρχίσει να διοχετεύει έσοδα από τις «διορθωτικές συνεισφορές» προς αναπτυσσόμενα και νησιωτικά κράτη, ενισχύοντας την πράσινη μετάβαση.
IMO: Το Net-Zero Framework δεν είναι τέλειο, αλλά αποτελεί βάση για περαιτέρω δουλειά
Ο γενικός γραμματέας του IMO, Arsenio Dominguez, παραδέχθηκε ότι το προτεινόμενο Net-Zero Framework «δεν είναι τέλειο», τονίζοντας όμως πως παρέχει μια σταθερή βάση για περαιτέρω εργασία και τελική υιοθέτηση. Στην έναρξη της έκτακτης συνόδου MEPC, ο Dominguez επισήμανε ότι η πρόταση είναι αποτέλεσμα πολυετών διαβουλεύσεων και αποσκοπεί στη δημιουργία ενιαίων, παγκόσμιων κανόνων για τις εκπομπές στη ναυτιλία. Υπογράμμισε, παράλληλα, ότι η απουσία συντονισμένης παγκόσμιας προσέγγισης θα μπορούσε να οδηγήσει σε κατακερματισμό περιφερειακών και εθνικών ρυθμίσεων, αυξάνοντας την αβεβαιότητα για τον κλάδο και τις επενδύσεις στην πράσινη μετάβαση.
Υπενθυμίζεται ότι έναν μήνα πριν ο υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Βασίλης Κικίλιας, σε συνάντησή του με τον γενικό γραμματέα του ΙΜΟ είχε τονίσει πως «η Ελλάδα, η χώρα με τη μεγαλύτερη ναυτική παράδοση, που αποτελεί ταυτόχρονα την πρώτη ναυτιλιακή δύναμη στον κόσμο, με 20% του παγκόσμιου στόλου και πρώτο σε ψήφους μέλος της Α’ Κατηγορίας του Συμβουλίου του ΙΜΟ, υποστηρίζει ότι πρέπει να υπάρχουν παγκόσμια μέτρα για την ενεργειακή μετάβαση της ναυτιλίας, με στόχο τη διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού».
Ωστόσο, υπογράμμισε ότι στο εφαρμοστικό πλαίσιο του ΙΜΟ Net-Zero Framework απαιτούνται βελτιωτικές προσαρμογές, καθώς η έλλειψη πράσινων καυσίμων απαιτεί πιο ρεαλιστικά χρονοδιαγράμματα, δίκαιη μεταχείριση των μεταβατικών καυσίμων -όπως το LNG- αλλά και έξυπνη χρήση του μηχανισμού ανταμοιβής, ώστε να υποστηριχθεί η προσαρμογή και της bulk/tramp ναυτιλίας και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Ο κ. Κικίλιας δήλωσε ότι συμμερίζεται αυτές τις ανησυχίες του ναυτιλιακού κλάδου και υποστήριξε ότι ο ΙΜΟ και τα κράτη-μέλη του πρέπει να επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους στην αποτελεσματική επίλυση όλων αυτών των ζητημάτων τους επόμενους μήνες, ώστε τα μέτρα που αναμένεται να τεθούν σε εφαρμογή το 2028 να είναι ρεαλιστικά και πρακτικά εφαρμόσιμα.
Η αντίδραση των ΗΠΑ και των πετρελαιοπαραγωγών χωρών
Η απόφαση του ΙΜΟ «ταρακούνησε» τα νερά στην παγκόσμια ναυτιλιακή αγορά. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν καταστήσει ξεκάθαρη την αντίθεσή τους στο προτεινόμενο Net-Zero Framework (NZF) του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (IMO), κλιμακώνοντας τη ρητορική τους με απειλές για κυρώσεις σε χώρες που θα στηρίξουν την πρόταση. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, η κυβέρνηση Τραμπ προειδοποίησε την περασμένη Παρασκευή ότι ενδέχεται να επιβάλει απαγορεύσεις εισόδου σε αμερικανικά λιμάνια, περιορισμούς βίζας για ναυτικούς, πρόσθετα τέλη στα πλοία, ακόμη και κυρώσεις σε κυβερνητικούς αξιωματούχους χωρών που «υποστηρίζουν πολιτικές ακτιβιστικού χαρακτήρα».
Σε κοινή δήλωση, ο υπουργός Εξωτερικών, Μάρκο Ρούμπιο, και ο υπουργός Μεταφορών, Σον Ντάφι, υποστήριξαν ότι το NZF «θέτει σε κίνδυνο την οικονομική σταθερότητα της ναυτιλίας» και επιβαρύνει υπέρμετρα τόσο τις εταιρείες όσο και τους καταναλωτές, αυξάνοντας το κόστος μεταφοράς και τον πληθωρισμό. Στην επίσημη υποβολή τους προς τον IMO, οι ΗΠΑ υπογραμμίζουν ότι το πλαίσιο αδικεί τα μεταβατικά καύσιμα, όπως το LNG και τα βιοκαύσιμα, τα οποία θεωρούνται από την Ουάσιγκτον «πιο ρεαλιστικές και άμεσα διαθέσιμες λύσεις». Παράλληλα, επικρίνουν τη διαχείριση των εσόδων από το προτεινόμενο Net Zero Fund, χαρακτηρίζοντάς την ασαφή, ανεπαρκώς καθορισμένη και αναποτελεσματική.
Αντίστοιχα, σε κοινή υποβολή προς τον IMO, Μπαχρέιν, Ιράν, Κουβέιτ, Σαουδική Αραβία, Σιέρα Λεόνε και Βενεζουέλα ζητούν αναβολή της υιοθέτησης του πλαισίου, επικαλούμενες νομικούς και θεσμικούς λόγους. Οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες υποστηρίζουν ότι η δημιουργία Ταμείου υπό τον IMO υπερβαίνει το τεχνικό και κανονιστικό πεδίο της Σύμβασης MARPOL, η οποία -όπως σημειώνουν- δεν προβλέπει την επιβολή οικονομικών εισφορών σε ιδιωτικές εταιρείες, ούτε τη διαχείριση χρηματοδοτικών μηχανισμών εντός του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών. Επιμένουν ότι η ευθύνη για την επιβολή και παρακολούθηση συμμόρφωσης ανήκει αποκλειστικά στα κράτη σημαίας, όχι στον ίδιο τον Οργανισμό.
Η συντονισμένη αυτή αντίδραση από την Ουάσιγκτον και τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες υπογραμμίζει το βαθύ γεωπολιτικό ρήγμα γύρω από τη μελλοντική κατεύθυνση της ναυτιλίας και της κλιματικής πολιτικής, λίγες μόλις ημέρες πριν από την κρίσιμη ψηφοφορία στο Λονδίνο.
Οι Έλληνες εφοπλιστές μπροστά στην πρόκληση του Net-Zero του ΙΜΟ
Οι Έλληνες εφοπλιστές, που ελέγχουν σχεδόν το 20% του παγκόσμιου στόλου και πάνω από το 59% της ευρωπαϊκής μεταφορικής ικανότητας, παρακολουθούν τις εξελίξεις γύρω από το Net-Zero Framework του IMO με συνδυασμό σκεπτικισμού και ρεαλισμού. Όπως αναφέρουν παράγοντες της αγοράς, το όραμα του Οργανισμού είναι θεμιτό, ωστόσο η υλοποίησή του αντιμετωπίζει σοβαρές τεχνικές, οικονομικές και ρυθμιστικές προκλήσεις.
Πρώτη ανησυχία είναι η διαθεσιμότητα εναλλακτικών καυσίμων. Παρά τις συζητήσεις για μεθανόλη, αμμωνία, LNG ή υδρογόνο, οι απαιτούμενες ποσότητες σε παγκόσμιο επίπεδο δεν είναι εγγυημένες ούτε οικονομικά βιώσιμες, ενώ οι υποδομές ανεφοδιασμού σε μεγάλα λιμάνια παραμένουν περιορισμένες. Η Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών (ΕΕΕ) στηρίζει τους διεθνείς κανονισμούς, αλλά ζητά σαφή χρονοδιαγράμματα ανάπτυξης καυσίμων, ισότιμη μεταχείριση όλων των πλοιοκτητών και αποφυγή «διπλών καθεστώτων» μεταξύ IMO και Ε.Ε., όπως τα ETS και FuelEU Maritime. Η πρόεδρος της ΕΕΕ, Μελίνα Τραυλού, υπογραμμίζει ότι η ελληνική ναυτιλία δεν είναι αντίθετη στη μετάβαση, αλλά χρειάζεται ένα πλαίσιο που να μην υπονομεύει την ανταγωνιστικότητά της.
Το οικονομικό κόστος της μετάβασης είναι επίσης σημαντικό: η κατασκευή πλοίων μηδενικών εκπομπών μπορεί να αυξήσει το κόστος ναυπήγησης έως και 40%, ενώ η άνιση πρόσβαση σε κεφάλαια και η έλλειψη παγκόσμιας φορολογικής εναρμόνισης ενδέχεται να ευνοήσουν εταιρείες εκτός Ευρώπης. Σημαντικοί όμιλοι, όπως οι Dynacom, Tsakos Energy Navigation και Αγγελικούσης έχουν ήδη επενδύσει σε πλοία dual-fuel ή νεότευκτα με δυνατότητα εναλλακτικών καυσίμων, δείχνοντας τον δρόμο προς την «πράσινη ναυτιλία», παρά το υψηλό κόστος.
Παρά τις στρατηγικές κινήσεις και τις επενδύσεις, οι περισσότεροι Έλληνες εφοπλιστές αναγνωρίζουν ότι οι στόχοι του IMO θα είναι δύσκολο να επιτευχθούν χωρίς διαθεσιμότητα και προσιτές τιμές εναλλακτικών καυσίμων, ανάπτυξη λιμενικών υποδομών και χρηματοδοτικά εργαλεία που θα καλύπτουν το επιπλέον κόστος. Η ελληνική ναυτιλία παραμένει επομένως προσεκτικά προσαρμοσμένη, επιδιώκοντας τη «πράσινη μετάβαση» με ρεαλισμό, τεχνολογική ουδετερότητα και παγκόσμιους, δίκαιους κανόνες, ώστε να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητά της στο νέο περιβάλλον.
