Σε μια ακόμη ενέργεια που προκαλεί και δυναμιτίζει τις διμερείς σχέσεις προχώρησε η Λιβύη. Η κυβέρνηση της Τρίπολης, η οποία το 2019 υπέγραψε το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο με την Άγκυρα, που «εξαφανίζει» ελληνικά νησιά, όπως η Κρήτη, η Κάσος, η Ρόδος και η Κως, κατέθεσε στον ΟΗΕ ρηματική διακοίνωση με τα εξωτερικά όρια της υφαλοκρηπίδας της. Όπως φαίνεται και στον επίμαχο χάρτη που ακολουθεί, η υφαλοκρηπίδα που η Λιβύη ισχυρίζεται ότι έχει φθάνει μέχρι την Κρήτη (ειδικά στο θαλάσσιο τμήμα νότια της Ιεράπετρας). Ο συγκεκριμένος χάρτης εναρμονίζεται πλήρως με το τουρκικό αφήγημα περί «Γαλάζιας Πατρίδας», το οποίο δομείται πάνω στον ισχυρισμό ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, παραβιάζοντας κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας.
Ειδικότερα, με τον χάρτη αυτόν η Λιβύη (σ.σ. το καθεστώς της Τρίπολης) απορρίπτει ως παράνομη τη μερική οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου, αμφισβητεί την ανακήρυξη της ελληνικής ΑΟΖ στο Ιόνιο, όπως αυτή δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ της 18ης Απριλίου 2025, και απορρίπτει τον Ελληνικό Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό. Παράλληλα, καταγγέλλει τις έρευνες για υδρογονάνθρακες στα ελληνικά Οικόπεδα νοτιοανατολικά της Κρήτης και ζητάει την άμεση αναστολή όλων των σχετικών δραστηριοτήτων, τόσο από την Ελλάδα, όσο και από την Αίγυπτο.
Πρόκειται για μία ακόμη προκλητική κίνηση, η οποία επιβεβαιώνει τους δύσκολους συσχετισμούς που διαμορφώνονται στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου η Τουρκία επιδιώκει να έχει τον πρώτο λόγο στα ενεργειακά -και όχι μόνο- θέματα. Εξ ου και συνεχίζει να κινείται παρασκηνιακά, προσεγγίζοντας τη Συρία για την υπογραφή της οριοθέτησης ΑΟΖ, η οποία με τη σειρά της θα «εξαφανίσει» από τον χάρτη την Κύπρο και τα κυριαρχικά της δικαιώματα στην Ανατολική Μεσόγειο. Υπενθυμίζεται ότι η Τουρκία υποστηρίζει στρατιωτικά και οικονομικά το καθεστώς της Τρίπολης στη Λιβύη, φροντίζοντας παράλληλα να υπάρξει επαναπροσέγγιση με το ανατολικό τμήμα της αφρικανικής χώρας, που ελέγχει ο στρατάρχης Χαλίφα Χαφτάρ, ο οποίος μέχρι στιγμής απορρίπτει το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Ήδη η Βουλή στο Τομπρούκ προχώρησε στη σύσταση επιτροπής, η οποία θα εξετάσει αν θα επικυρώσει το τουρκολιβυκό μνημόνιο -εξέλιξη που προβληματίζει την Αθήνα. Επίσης, η ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία (Δεκέμβριος 2024) έγινε με ουσιαστική εμπλοκή της Άγκυρας, η οποία φρόντισε να εξοπλίσει τους αντικαθεστωτικούς, που είναι πλέον κυβέρνηση στη Δαμασκό.
Για «αναμενόμενη» κίνηση κάνουν λόγο ελληνικές διπλωματικές πηγές, επαναλαμβάνοντας ότι οι ισχυρισμοί της κυβέρνησης της Τρίπολης παραβιάζουν κατάφορα το Δίκαιο της Θάλασσας και το Διεθνές Δίκαιο. Παράλληλα, αφήνουν έμμεσες αιχμές κατά της Άγκυρας, αναφέροντας με νόημα ότι «οι ευσεβείς πόθοι τρίτων» δεν μπορούν να παράγουν «έννομα αποτελέσματα». Σημειώνεται ότι η συγκεκριμένη ρηματική διακοίνωση της Λιβύης με τον χάρτη στον ΟΗΕ προηγείται χρονικά της ρηματικής διακοίνωσης με την οποία η Τρίπολη αμφισβήτησε ανοιχτά τη μέση γραμμή που έχει ορίσει η Ελλάδα και βάσει της οποίας δόθηκαν οι άδειες σε πετρελαϊκούς κολοσσούς, όπως η Chevron, προκειμένου να ξεκινήσουν έρευνες υδρογονανθράκων σε θαλάσσιες περιοχές νότια και νοτιοδυτικά της Κρήτης.
Μετά την πτώση του καθεστώτος Καντάφι (Οκτώβριος 2011) και δύο εμφυλίους, στη Λιβύη υπάρχουν δύο καθεστώτα: Η κυβέρνηση της Τρίπολης, με πρωθυπουργό τον Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπέιμπα, η οποία έχει αναγνωριστεί από τον ΟΗΕ και η κυβέρνηση της Βεγγάζης, όπου τον πρώτο λόγο έχει ο Χαλίφα Χαφτάρ. Η ρηματική διακοίνωση της Τρίπολης στον ΟΗΕ έρχεται ένα 24ωρο μετά το νέο ταξίδι του υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας, Γιώργου Γεραπετρίτη, στη Λιβύη, όπου είχε σειρά συναντήσεων, στέλνοντας νέο μήνυμα φιλίας με έμφαση στον διάλογο και στις σχέσεις καλής γειτονίας.
Ο επίμαχος χάρτης με την υφαλοκρηπίδα της Λιβύης
Η επίσημη δήλωση με τα εξωτερικά όρια της υφαλοκρηπίδας της Λιβύης στη Μεσόγειο έγινε στον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, μέσω ρηματικής διακοίνωσης στον ΟΗΕ, η οποία κατατέθηκε από τη λιβυκή Μόνιμη Αντιπροσωπεία στις 27 Μαΐου 2025 (σ.σ. με ημερομηνία δημοσίευσης την 1η Ιουλίου) ως επίσημο έγγραφο της 79ης Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης, υπό το θέμα της ημερήσιας διάταξης για τους «Ωκεανούς και το Δίκαιο της Θάλασσας».
Στο παράρτημα της διακοίνωσης, το οποίο συνοδεύεται από αναλυτικό χάρτη και πίνακα συντεταγμένων, η Λιβύη εκθέτει τις θέσεις της και διατυπώνει ενστάσεις έναντι πρόσφατων ενεργειών της Ελλάδας και της Αιγύπτου στην Ανατολική και Κεντρική Μεσόγειο. Αρχικά η Λιβύη υπενθυμίζει ότι υπέγραψε με την Τουρκία Μνημόνιο Κατανόησης για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών στη Μεσόγειο στις 27 Νοεμβρίου 2019, το οποίο «καταχωρίστηκε δεόντως στη Γραμματεία του ΟΗΕ σύμφωνα με το Άρθρο 102 του Καταστατικού Χάρτη από τις 11 Δεκεμβρίου 2019 και συνιστά δίκαιη λύση που επετεύχθη βάσει του διεθνούς δικαίου». Υπογραμμίζει δε πως «ούτε η Ελλάδα, ούτε η Αίγυπτος έχουν κυριαρχικά δικαιώματα στις θαλάσσιες περιοχές που έχουν οριοθετηθεί μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο». Τα βασικά σημεία των ισχυρισμών της Λιβύης:
- Η Τρίπολη απορρίπτει ρητά τη συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου του 2020 για την οριοθέτηση ΑΟΖ, χαρακτηρίζοντάς την «άκυρη και ανίσχυρη» και «ασύμβατη με το διεθνές δίκαιο, περιλαμβανομένης της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, ιδίως ως προς την αρχή της ευθυδικίας». Στο πλαίσιο αυτό, κατηγορεί την Ελλάδα ότι χορήγησε άδειες για έρευνες υδρογονανθράκων «νοτίως της Κρήτης τον Απρίλιο του 2024», κατά παράβαση των δικαιωμάτων της Λιβύης. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, «η Ελλάδα συνεχίζει τις μονομερείς ερευνητικές και γεωτρητικές δραστηριότητές της στις αποκαλούμενες υπεράκτιες περιοχές παραχώρησης από τις 26 Νοεμβρίου 2022, με πλήρη περιφρόνηση προς τα κυριαρχικά δικαιώματα της Λιβύης και κατά κατάφωρη παραβίαση των καθιερωμένων κανόνων και πρακτικών του διεθνούς δικαίου».
- Η Λιβύη απορρίπτει τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό (Maritime Spatial Plan) που παρουσίασαν τα ελληνικά υπουργεία Εξωτερικών και Περιβάλλοντος & Ενέργειας στις 16 Απριλίου 2025, υποστηρίζοντας ότι «ορισμένες περιοχές στο νότιο τμήμα του ελληνικού χάρτη MSP παραβιάζουν τη λιβυκή υφαλοκρηπίδα», στην οποία, όπως αναφέρεται, η Λιβύη διαθέτει «αυτοδικαίως και εξαρχής (ipso facto and ab initio) κυριαρχικά δικαιώματα και δικαιοδοσία σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο». Διευκρινίζεται δε ότι «o ελληνικός θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός δεν θα έχει καμία νομική ισχύ έναντι της Λιβύης».
- Η Λιβύη διαμαρτύρεται για την ελληνική απόφαση της 17ης Απριλίου 2025 να ανακηρύξει ΑΟΖ στο Ιόνιο Πέλαγος, μέσω ΦΕΚ υπ’ αριθμόν 59, υποστηρίζοντας ότι το νότιο όριο της εν λόγω ζώνης «δεν είναι ίσο μεταξύ των κύριων ακτών της Λιβύης και της Ελλάδας» και ότι «παραβιάζει τη λιβυκή υφαλοκρηπίδα». Τονίζεται επίσης πως η ενέργεια αυτή «αντίκειται στις θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου της θάλασσας», καθώς οι σχετικές διατάξεις ενθαρρύνουν τα κράτη «να επιδιώκουν πρακτικές προσωρινές ρυθμίσεις και να μην παρεμποδίζουν τη σύναψη τελικής συμφωνίας».
Στη ρηματική διακοίνωση η Λιβύη δηλώνει ρητά ότι «απορρίπτει πλήρως τις παράνομες και μαξιμαλιστικές διεκδικήσεις της Ελλάδας και της Αιγύπτου όσον αφορά τα θαλάσσια σύνορα, καθώς και τις αντίστοιχες άδειες παραχώρησης στην Ανατολική Μεσόγειο». Παραθέτοντας συντεταγμένες και χάρτη, η Λιβύη περιγράφει λεπτομερώς τη χάραξη της υφαλοκρηπίδας της, από τα σημεία Β και Α στα ανατολικά (οριοθετημένα με την Τουρκία βάσει του Μνημονίου του 2019), έως τα σημεία οριοθέτησης με την Ιταλία (συμπεριλαμβάνοντας, πάντως, το νησί της Σικελίας), τη Μάλτα και την Τυνησία, στηριζόμενη σε αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου το 1982 και 1985.
Ο χάρτης που κατέθεσε η Λιβύη στον ΟΗΕ με τα όρια της υφαλοκρηπίδας της να φθάνουν μέχρι την Κρήτη © YouTube screenshot
Η Τρίπολη επαναλαμβάνει ότι «η οριοθέτηση θαλασσίων συνόρων μεταξύ δύο κυρίαρχων κρατών πρέπει να καθορίζεται μέσω διαλόγου και διαπραγματεύσεων στη βάση του διεθνούς δικαίου και της αρχής της ευθυδικίας». Προσθέτει δε ότι είναι διατεθειμένη να διαπραγματευτεί με όλα τα παράκτια γειτονικά κράτη και καλεί Ελλάδα και Αίγυπτο «να αναστείλουν όλες τις άδειες εξόρυξης υδρογονανθράκων και τις ερευνητικές τους δραστηριότητες στις περιοχές αυτές, έως ότου επιλυθούν οι σχετικές θαλάσσιες διαφορές μέσω διαπραγματεύσεων και έγκυρων συμφωνιών».
Τι απαντούν διπλωματικές πηγές για τη Λιβύη και τον χάρτη στον ΟΗΕ
Η Ρηματική Διακοίνωση της 27ης Μαΐου 2025 της Μόνιμης Αντιπροσωπείας της Λιβύης στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, σε αντίδραση ελληνικών πρωτοβουλιών άσκησης νόμιμων κυριαρχικών δικαιωμάτων, εκφράζει τις πάγιες θέσεις της Λιβύης, ωστόσο δεν παράγει έννομα αποτελέσματα, υπογραμμίζουν ελληνικές διπλωματικές πηγές σχετικά με τη Ρηματική Διακοίνωση της 27ης Μαΐου 2025 της Μόνιμης Αντιπροσωπείας της Λιβύης στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών.
Και προσθέτουν ότι οι θέσεις αυτές έχουν τεθεί στο παρελθόν και απαντηθεί προσηκόντως από την Ελλάδα και την Αίγυπτο. Όπως αναφέρουν ακόμη, το Διεθνές Δίκαιο δεν επικαθορίζεται από «μονομερείς ρηματικές διακοινώσεις, ούτε από ευσεβείς πόθους τρίτων». Και ξεκαθαρίζουν πως τέτοιες θέσεις δεν παραπέμπουν σε ετοιμότητα για επανέναρξη συνομιλιών για οριοθέτηση Υφαλοκρηπίδας και Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, βάσει του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας.
Η Ελλάδα θα συνεχίσει στον δρόμο του Διεθνούς Δικαίου και των στέρεων περιφερειακών συμμαχιών που πολλαπλασιάζουν τη διπλωματική της ισχύ. Σε αντίθεση με άκυρες και ανυπόστατες συμφωνίες, η Ελλάδα βαδίζει και ενεργεί βάσει του Διεθνούς Δικαίου και δεν διστάζει να διατυπώνει ευθέως τις θέσεις της σε κάθε συνομιλητή της, όπως έπραξε και πρόσφατα ο υπουργός Εξωτερικών κατά την επίσκεψή του στη Λιβύη, καταλήγουν οι πηγές αυτές.
