Οι περισσότεροι από εμάς είδαν την πρώτη απαγόρευση κυκλοφορίας ως κάτι καινοφανές και ύστερα από την πρώτη έκπληξη, καταπιαστήκαμε με δραστηριότητες για τις οποίες πιστεύαμε ότι θα είχαμε χρόνο μόνο μετά τα 65: ζύμωμα με σπιτικό προζύμι, μεταπτυχιακό στο Netflix, ακόμα και κατασκευή οριγκάμι. Οι περισσότεροι ανέμεναν να αρθεί η απαγόρευση ώστε να επιστρέψουμε στην κανονικότητα. Ένα χρόνο αργότερα όμως, είναι πλέον σαφές ότι η «κανονικότητα» δεν θα είναι η κανονική, αυτή που ξέραμε.
Εκτός από τη ζημιά που προξένησε στην οικονομία, η Covid-19 γκρέμισε και το τείχος που υψώναμε απέναντι στην αποδοχή της τεχνολογίας σε πολλούς τομείς της ζωής μας. Οι δομικές αλλαγές τις οποίες περιμέναμε «στο μέλλον» εδραιώθηκαν σε μία νύχτα και παρόλο που ακόμα η σκόνη δεν έχει καταλαγιάσει, έχουμε πλέον αρκετά ευκρινή εικόνα για το πως θα εξελιχθούν τα πράγματα για κάθε κλάδο ακινήτων. Θα δοκιμάσω να αποτυπώσω κάποια κύρια θέματα.
Το γραφείο όπως το γνωρίσαμε είναι μάλλον νεκρό και την θέση του καταλαμβάνει μία εξελιγμένη μορφή του. Οι εργαζόμενοι θα προσέρχονται 2-4 φορές την εβδομάδα (η συχνότητα αντίστροφα ανάλογη με την ηλικία), όχι για να περάσουν οκτώ ώρες σε κάποιο κουβούκλιο αλλά για να κοινωνικοποιηθούν με τους συνάδελφους τους, να ενημερωθούν για τις εξελίξεις, να συζητήσουν ιδέες, να αλληλοεπιδράσουν. Το μοντέλο του μεγάλου, κεντρικού γραφείου που στεγάζει κάποιες εκατοντάδες άτομα της ίδιας επιχείρησης φαίνεται να καταργείται. Στη θέση του, οι εταιρείες θα έχουν το κεντρικό τους κτήριο – αυτό που συνδέουμε με την «εικόνα» τους – και θα παρέχουν δορυφορικά γραφεία σε διαφορετικά στρατηγικά σημεία. Τα γραφεία πλέον δεν θα γίνονται αντιληπτά ως χώρος αλλά ως υπηρεσία. Οι χρήστες δεν θα ενοικιάζουν τετραγωνικά μέτρα ανοιχτού χώρου αλλά μία δέσμη υπηρεσιών ενώ επίσης θα έχουν άποψη για την καθαρότητα του αέρα, τις συνθήκες εργασίας και τις παρεχόμενες ανέσεις. Το υφιστάμενο γραφειακό απόθεμα σε περίπτωση που δεν μπορεί να μεταμορφωθεί, θα βρεθεί ταχύτατα εκτός ζήτησης.
Το μεγαλύτερο ίσως θύμα της κρίσης είναι τα εμπορικά ακίνητα, όπως εμπορικά κέντρα και τα καταστήματα. Μία ψύχραιμη όμως ανάλυση δείχνει ότι η πανδημία δεν επέφερε αλλά επιτάχυνε την πτώση τους. Ακόμα και όταν ανοίξει το λιανεμπόριο, θα είναι δύσκολο να πείσουμε τους εαυτούς μας να μεταβούμε σε ένα κατάστημα για αγορές που μπορούμε να κάνουμε διαδικτυακά. Ο βασικός λόγος επίσκεψης θα είναι η αποκόμιση εμπειριών. Ενδεχομένως για να δοκιμάσουμε τα ρούχα μίας συλλογής σε ψηφιακό καθρέφτη, να σχεδιάσουμε μόνοι μας τα αθλητικά μας παπούτσια τα οποία εν μέρει θα τυπώνονται μπροστά μας σε 3Δ εκτυπωτές, να δοκιμάσουμε νέες κουζίνες με συνοδεία ζωντανής μουσικής κλπ. Το μέλλον των εμπορικών χώρων είναι ακόμα πιο αβέβαιο και ήδη διαφαίνεται ότι μεγάλο ποσοστό τους θα πρέπει να μετασκευαστούν σε άλλες χρήσεις.
Στον αντίποδα, τα ακίνητα της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι οι μεγάλοι κερδισμένοι. Η ζήτηση για logistics αυξάνεται ραγδαία και ο κλάδος θα συνεχίσει να απορροφά μεγάλο μέρος των επενδύσεων σε ακίνητα. Για να μπορεί όμως ο κλάδος να ανταποκριθεί στον μεγάλο όγκο και την απαίτηση των πελατών για ταχύτερη παράδοση, ακόμα και αυτός ο κλάδος υφίσταται πιέσεις για μετεξέλιξη. Βλέπουμε νέες επινοήσεις, όπως υπόγεια κέντρα διανομής μέσα στον αστικό ιστό, αλλά και μετατροπή υπογείων χώρων στάθμευσης σε γραφεία ή πολυκατοικίες σε μικρά κέντρα παράδοσης παραγγελιών.
Η κατοικία θα παραμείνει πρωταγωνιστής, αφού αφενός δεν έχει επινοηθεί ο ψηφιακός ύπνος (ακόμα!) αφετέρου εδραιώνεται πλέον ως ένας από τους χώρους εργασίας μας. Και εδώ όμως βλέπουμε ότι η εξέλιξη θα αφήσει πίσω νικητές και ηττημένους: η σύγχρονη κατοικία θα πρέπει να παρέχει συνδεσιμότητα, χώρο εργασίας αλλά και να μας προστατεύει από επόμενες πανδημίες. Είναι πλέον δεδομένο ότι αυτές θα συμβαίνουν πιο συχνά από ότι στο παρελθόν.
Παραμένουν τα ακίνητα καλή επένδυση; Λέγεται ότι ο δείκτης προσαρμοστικότητας είναι πλέον μεγαλύτερη ένδειξη επιτυχίας από τον δείκτη νοημοσύνης. Στην περίπτωση των ακινήτων, οι κλάδοι και τα κτήρια τα οποία μπορούν να προσαρμοστούν στην τεχνολογία, τις επιδημιολογικές προκλήσεις αλλά και την αυξανόμενη ευαισθησία σε περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς παράγοντες, αναμένεται να αποδώσουν καλύτερα.
