THEPOWERGAME
Μην τηλεφωνήσετε ποτέ σε έναν Σουηδό την ώρα της δύσης – παράλογα νωρίς – την παραμονή των Χριστουγέννων, γιατί στις 3 μ.μ. η χώρα σταματά οποιαδήποτε δραστηριότητα για να παρακολουθήσει μια εκπομπή που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της τηλεοπτικής εορταστικής της παράδοσης. Από το 1959, ο δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας της χώρας προσφέρει στα παιδιά και στους νοσταλγούς γονείς τους την ίδια σχεδόν ωριαία εκπομπή με τον Donald Duck και άλλα παλιά κινούμενα σχέδια της Disney. Παρά το γεγονός ότι είναι πάνω από εξήντα ετών, το Kalle Anka, όπως είναι γνωστό, συγκαταλέγεται μεταξύ των εκπομπών με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση της χρονιάς. Είναι τόσο κεντρική η σημασία της για τον εορτασμό των Χριστουγέννων που οι Σουηδοί του εξωτερικού κάποτε την βιντεοσκοπούσαν και την έπαιρναν μαζί τους στις χώρες που κατοικούσαν. Τώρα, το «αρχαίο» αυτό έθιμο σερβίρεται κατά παραγγελία στο YouTube. Το να κάθεσαι να παρακολουθήσεις παλιά αμερικανικά κινούμενα σχέδια ταυτίζεται τόσο με τη σουηδική εθνική κουλτούρα όσο και η μεγάλη άδεια πατρότητας και τα ζευγάρια που καβγαδίζουν έντονα στα ΙΚΕΑ.
Οι νέοι μπαμπάδες που παίρνουν άδεια και οι συζυγικές διαμάχες έχουν γίνει προ πολλού πανευρωπαϊκό φαινόμενο, αν όχι παγκόσμιο. Αντίθετα, οι χριστουγεννιάτικες παραδόσεις που αγαπούν οι Σουηδοί παρέμειναν σταθερά εθνικές υποθέσεις, τις οποίες μοιράζονται μόνο με μερικούς Σκανδιναβούς γείτονες. Ένας πολιτικός επιστήμονας θα έβρισκε πολλά να γράψει για όλα αυτά. Ακόμα και αν η Ευρώπη έχει έρθει κοντά με μύριους τρόπους – κοινό νόμισμα σε μεγάλο μέρος της ηπείρου, ενιαίες ευρωεκλογές κάθε πέντε χρόνια, κοινός τρόμος στην προοπτική μιας δεύτερης θητείας Trump – οι πιο προσωπικές στιγμές της σπάνια ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα. Για μεγάλο μέρος του έτους η Ευρώπη μοιάζει με μια ήπειρο που συγχωνεύεται σε μια ένωση, ένα σύνολο χημικών κανονισμών κάθε φορά. Ωστόσο, όταν έρχεται η ώρα να χαλαρώσουν κατά τη διάρκεια της εορταστικής περιόδου, οι Έλληνες, οι Ιταλοί και οι Λιθουανοί αποσύρονται στα εθνικά τους κουκούλια.
Πέρα από το στολισμένο έλατο, τα λαμπερά φώτα και τα παιδιά που ανοίγουν δώρα, ελάχιστα άλλα είναι κοινά τα Χριστούγεννα. Για τους θεοσεβούμενους Πολωνούς και Πορτογάλους η γέννηση του Ιησού βρίσκεται στο επίκεντρο της όλης εορτής. Όχι όμως και για τους κοσμικούς Δανούς και Τσέχους. (Σε κάθε περίπτωση, οι υποτιθέμενες χριστιανικές γιορτές δανείζονται σε μεγάλο βαθμό από προϋπάρχουσες ειδωλολατρικές τελετουργίες που σχετίζονται με τον εορτασμό του χειμερινού ηλιοστασίου). Ακόμα και η ημερομηνία κατά την οποία γιορτάζονται τα Χριστούγεννα ποικίλλει. Οι ορθόδοξοι χριστιανοί στην ανατολή συχνά γιορτάζουν την ημέρα σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο, στις 7 Ιανουαρίου. Για εκείνους που ακολουθούν το Γρηγοριανό, ο διαχωρισμός είναι ανάμεσα στο γλέντι το βράδυ της 24ης, όπως κάνουν πολλοί βορειοευρωπαίοι, ή την ημέρα της 25ης, που είναι πιο τυπικό στα νότια της ηπείρου. Η απόφαση μπορεί να έχει και γεωπολιτική χροιά. Η Ουκρανία ήταν χώρα της 7ης Ιανουαρίου, μαζί με τη Ρωσία. Φέτος άλλαξε με νόμο για να γιορτάσει την 25η Δεκεμβρίου, σύμφωνα με τις χώρες της ΕΕ, μέλος της οποίας ελπίζει να γίνει σύντομα.
Αν επικεντρωθούμε στην ίδια την ημέρα των Χριστουγέννων σημαίνει ότι αγνοούμε τη ζωτική προετοιμασία και τα επακόλουθά της. Η 5η Δεκεμβρίου είναι μια μέρα σαν όλες τις άλλες για τα παιδιά της Πορτογαλίας ή της Ιρλανδίας. Όμως για τα Ολλανδάκια (και τα παιδιά του Βελγίου, του Λουξεμβούργου και άλλα, μια μέρα αργότερα) σηματοδοτεί την τόσο σημαντική επίσκεψη του Αγίου Νικολάου – και έναν πρώιμο θησαυρό δώρων για τα παιδιά που είναι αρκετά προνοητικά ώστε να αφήσουν ένα καρότο στα παπούτσια τους για το άλογό του. Οι Σκανδιναβοί γιορτάζουν τη Santa Lucia μια εβδομάδα αργότερα, με πομπές νεαρών που τραγουδούν, ένας από τους οποίους φοράει ένα επισφαλές στέμμα με αναμμένα κεριά. Οι Γάλλοι παθαίνουν μια κρίση λαιμαργίας στις 6 Ιανουαρίου, όταν οι τρεις μάγοι έφτασαν στη Βηθλεέμ, και καταβροχθίζουν την Galette des rois, ένα κέικ με γεύση αμύγδαλο που έχει κρυμμένο ένα πορσελάνινο γούρι. Την ίδια ημερομηνία μια μάγισσα γνωστή ως La Befana, μια άγνωστη ως επί το πλείστον ακόλουθος των μάγων, μοιράζει άπειρα καλούδια στα παιδιά της Ιταλίας. Πετώντας με τη σκούπα της εδώ κι εκεί, προφανώς δεν φτάνει μέχρι τη γειτονική Αυστρία ή τη Σλοβενία.
Οι Ευρωπαίοι που επιθυμούν να ενώσουν την ήπειρό τους σε μια ολοένα και πιο στενή ένωση είναι πιθανό να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι οι γείτονές τους είναι λίγο παράξενοι. Οι Καταλανοί στην Ισπανία ταΐζουν ένα κούφιο κούτσουρο για δύο εβδομάδες πριν το αναγκάσουν, την παραμονή των Χριστουγέννων, να «ξεράσει» μικρά δώρα. Οι Πολωνοί και ορισμένοι άλλοι κεντροευρωπαίοι ετοιμάζουν ένα τραπέζι με ένα επιπλέον σερβίτσιο, για να συμβολίσουν εκείνους που δεν μπόρεσαν να έρθουν στο σπίτι ή που μπορεί να περάσουν απροσδόκητα. Οι Βρετανοί παρακολουθούν παντομίμες, θεατρικές παραστάσεις στις οποίες δευτερότριτες διασημότητες (“Ω ναι, ισχύει!”) επιδίδονται στο cross-dressing και προσπαθούν να ξεσηκώσουν το κοινό (“Ω ναι, κι αυτό ισχύει!”). Οι Σουηδοί καίνε μια υπερμεγέθη αχυρένια κατσίκα. Η Angela Merkel, τότε υπουργός Περιβάλλοντος της Γερμανίας, χρησιμοποίησε κάποτε τα Χριστούγεννα ως ευκαιρία να αποδείξει πόσο οικονόμος νοικοκυρά είναι. Φωτογραφήθηκε να σιδερώνει φύλλα χαρτιού περιτυλίγματος για να τα ξαναχρησιμοποιήσει ώστε να μην επιβαρύνει περισσότερο το περιβάλλον. Οι Γερμανοί συνάδελφοί της την παραμονή της Πρωτοχρονιάς παρακολουθούν το «Δείπνο για έναν», μια ασπρόμαυρη βρετανική κωμωδία καταστάσεων, την οποία ελάχιστοι Βρετανοί έχουν ακούσει.
Σπίτι μου, σπιτάκι μου
Έχει σημασία αυτή η κακοφωνία των εορτασμών; Το σύνθημα της ΕΕ είναι «ενωμένη στην πολυμορφία». Η ιδέα είναι η ειρηνική συνύπαρξη ενός πλούτου εθνικών εθίμων. Ακόμα και ο πιο τυπολατρικός ευρωκράτης θα δίσταζε να σχεδιάσει ένα ενιαίο μενού ή τηλεοπτικό πρόγραμμα. Η ελάχιστη Χριστουγεννιάτικη εναρμόνιση προέρχεται από δύο πηγές που οι Ευρωπαίοι συνήθως απορρίπτουν. Η μία είναι η Γερμανία, η οποία έδωσε ημερολόγια, στολισμένα δέντρα και γραφικές χριστουγεννιάτικες αγορές στους γείτονές της (προτού εισβάλει κυριολεκτικά και επανειλημμένα στις χώρες τους). Η άλλη είναι η Αμερική. Αν και οι Σουηδοί βλέπουν κινούμενα σχέδια της Disney, το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης ηπείρου παρακολουθεί ξανά και ξανά το Μόνος στο σπίτι.
Ο Elie Barnavi, ένας Ισραηλινός ιστορικός, εξέφρασε κάποτε τη λύπη του γι’ αυτό που αποκάλεσε «ψυχρή Ευρώπη» ως μέθοδο ολοκλήρωσης της ΕΕ: μια ήπειρος της οποίας οι ηγέτες επικεντρώθηκαν στη σύγκλιση όλων των οικονομικών και ορθολογικών στοιχείων, αλλά δεν έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στα πολιτιστικά και τα συναισθηματικά. Αυτή η προσέγγιση σημαίνει ότι οι χώρες της ΕΕ είναι καλές στο εμπόριο ή την κατασκευή αυτοκινητοδρόμων που διασχίζουν τα σύνορα, αλλά οι πολίτες τους εξακολουθούν να θεωρούν την υπόλοιπη Ευρώπη ως ένα μέρος που δεν είναι πραγματικά το σπίτι τους. Μπορεί μια ήπειρος της οποίας οι λαοί δεν μοιράζονται τίποτα κοινό στον εορτασμό της πιο σημαντικής γιορτής τους να θεωρηθεί ποτέ πραγματική ένωση; Ο Charles de Gaulle είχε πει χαρακτηριστικά ότι μια χώρα ευλογημένη με 246 είδη τυριού είναι αδύνατο να κυβερνηθεί. Η οικοδόμηση μιας ηπείρου με τόσες πολλές χριστουγεννιάτικες παραδόσεις θα είναι ακόμα δυσκολότερη. Λίγη τροφή για σκέψη καθώς οι Πολωνοί απολαμβάνουν τον κυπρίνο τους, οι Γάλλοι το φουά γκρα τους, οι Σουηδοί τα χέλια τους και οι Έλληνες τους παραδοσιακούς λαχανοντολμάδες τους.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
