THEPOWERGAME
Ένας πίνακας – έκπληξη, με την υπογραφή Oxford Economics/Haver Analytics συνόδευε την πρόβλεψη της κ. Oksana Antonenko σχετικά με την επόμενη μέρα της πανδημίας για την ελληνική οικονομία. Μιλώντας αποκλειστικά στο Powergame.gr και τον Ευτύχη Παλλήκαρη, η κ. Antonenko-διευθύντρια αναλύσεων για τη διαχείριση κινδύνων του Control Risks Group και συνεργάτιδα του LSE, εξηγεί γιατί οι ρυθμοί ανάπτυξης του ΑΕΠ στην Ελλάδα θα είναι οι καλύτεροι παγκοσμίως κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2021, με απρόβλεπτα υψηλό ποσοστό. Έχοντας πλούσια εμπειρία για τα τεκταινόμενα στην Τουρκία, κ. Antonenko μιλάει επίσης για τις δραματικές εξελίξεις στη γείτονα και πώς αυτές μπορούν να επηρεάσουν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, για τις εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και πώς η Ελλάδα μπορεί να γίνει πόλος επενδύσεων. Η κ. Antonenko θα πάρει μέρος στο Οικονομικό Φόρουμ Δελφών, 10-15 Μαΐου.
- Ας ξεκινήσουμε με όλα όσα συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα στην Τουρκία, με τα πρόσφατα χρηματοπιστωτικά προβλήματα της οικονομίας της. Ποια είναι η γνώμη σας για τις συνέπειες; Επιπλέον, πρέπει να αναμένουμε πολιτικές αναταράξεις;
Εδώ και καιρό, η Τουρκία υπήρξε ένας ελκυστικός επενδυτικός προορισμός λόγω της γεωγραφικής της θέσης, του μεγάλου πληθυσμού και του εύρυθμου ιδιωτικού τομέα. Παρ’ όλο που η πρόσβαση της Τουρκίας στην ΕΕ είναι υπό αμφισβήτηση εδώ και κάποιο διάστημα, η Τελωνειακή Ένωση και οι μεταρρυθμίσεις που στόχευαν σε μεγαλύτερη οικονομική σύγκλιση με την ΕΕ έχουν αυξήσει την ελκυστικότητά της τόσο για άμεσες ξένες επενδύσεις όσο και για επενδυτές χαρτοφυλακίου. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην Τουρκία έχουν επιβραδυνθεί και με ορισμένες καθυστερήσεις έχουν αντιστραφεί, ενώ οι βασικές δομές της αγοράς της –όπως η ανεξαρτησία τής Κεντρικής Τράπεζας και το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα– διαβρώνονται, γεγονός που οδηγεί σε αυξημένες ανησυχίες για τον επενδυτικό κίνδυνο.
Αν και η Τουρκία παρουσίασε καλές αποδόσεις κατά τη χρονιά της πανδημίας, με την οικονομία της να αρχίζει να ανακάμπτει νωρίτερα από αρκετές αναδυόμενες αγορές, η πρόσφατη απόλυση του Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας, ανθρώπου που έχαιρε εκτίμησης, προκάλεσε νέες οικονομικές αναταράξεις και ένα νέο κύμα υποτίμησης του νομίσματος. Με τον πληθωρισμό σε υψηλά επίπεδα, σοβαρά προβλήματα στον τραπεζικό τομέα και αυξημένη πίεση για περιορισμό δημοσιονομικών δαπανών, η τουρκική οικονομία είναι πιθανό να αποδώσει χαμηλότερα από τις δυνατότητές της κατά τη περίοδο ανάκαμψης μετά την πανδημία. Πιθανόν, οι άμεσες ξένες επενδύσεις να παραμείνουν σε χαμηλά επίπεδα. Εν τούτοις, οι επενδυτές θα συνεχίσουν να εκδηλώνουν το ενδιαφέρον τους για τη μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή προοπτική της Τουρκίας.
Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία έχει αντιμετωπίσει μια σειρά οικονομικών προκλήσεων, όπως η μείωση του κατά κεφαλήν εισοδήματος των νοικοκυριών. Ωστόσο, μέχρι στιγμής αυτά τα οικονομικά προβλήματα δεν έχουν προκαλέσει κάποια σημαντική πολιτική αστάθεια, ούτε αποτέλεσαν σοβαρή απειλή για τον Πρόεδρο Ερντογάν και το κυβερνών κόμμα του, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, το οποίο κέρδισε όλες τις πρόσφατες σημαντικές εκλογές εν μέσω της συνεχιζόμενης αποσάθρωσης των δημοκρατικών διαδικασιών και θεσμών της χώρας. Με τις επόμενες εκλογές να έχουν προγραμματιστεί για το 2023, είναι αρκετά απίθανο να δούμε μεγάλες πολιτικές αλλαγές στην Τουρκία.
- Η ερώτηση έχει να κάνει και με τις σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, που είναι πολύ τεταμένες, ιδίως τους τελευταίους μήνες. Θεωρείτε ότι η οικονομική αστάθεια της Τουρκίας θα μπορούσε να επηρεάσει αυτήν τη σχέση, επιφέροντας μια νέα πορεία εντάσεων;
Οι εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο δημιούργησαν σοβαρές ανησυχίες πέρυσι, όταν η Τουρκία εμφανιζόταν αποφασισμένη να συνεχίσει τις μονομερείς προσπάθειές της για εξερεύνηση υδρογονανθράκων. Η μακροχρόνια αντιπαράθεση μεταξύ Τουρκίας, Ελλάδας και Κύπρου σχετικά με τις θαλάσσιες ζώνες επιδεινώθηκε από την εμπλοκή της Τουρκίας στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης και από το αδιέξοδο στην επίλυση του Κυπριακού.
Ωστόσο, η κατάσταση έχει βελτιωθεί τους τελευταίους μήνες, μετά την απόφαση της Άγκυρας να αποσύρει τα σκάφη γεώτρησης και εξερεύνησης πίσω στα λιμάνια της και να παγώσει τις μονομερείς εξερευνητικές δραστηριότητές της. Αυτή η απόφαση για εκτόνωση της κρίσης φαίνεται ότι οφείλεται κυρίως στα συμφέροντα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής παρά σε κάποιες τάσεις στην εσωτερική πολιτική και στην οικονομία της. Η Άγκυρα επιδίωκε την εκτόνωση της κρίσης, ώστε να δημιουργήσει μια θετική δυναμική στις σχέσεις της με την Κυβέρνηση Μπάιντεν στην Ουάσιγκτον και με την ΕΕ. Και οι δύο έχουν απειλήσει με νέες κυρώσεις κατά της Τουρκίας και, προς στιγμήν, επιζητούν τη δημιουργία μιας πιο εποικοδομητικής και ρεαλιστικής συνεργασίας.
Ευελπιστώ ότι ο ανανεωμένος διάλογος στα υψηλόβαθμα κλιμάκια μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας, καθώς και μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας, μπορεί να μετατρέψει την προσωρινή αναστολή των τουρκικών ενεργειών σε μια μακροπρόθεσμη στρατηγική. Η τρέχουσα οικονομική αναταραχή πιθανόν θα αποτρέψει την Τουρκία να προχωρήσει σε μια νέα κλιμάκωση, καθώς κάτι τέτοιο θα μπορούσε να πυροδοτήσει την απειλή νέων κυρώσεων, που θα υπονόμευαν ακόμα περισσότερο την εμπιστοσύνη των επενδυτών και θα ασκούσαν ακόμα μεγαλύτερη πίεση στη λίρα.
- Σε γενικές γραμμές πάντως, το ενεργειακό παιχνίδι στην Ανατολική Μεσόγειο είναι πλέον συνώνυμο των εντάσεων και των αντιφάσεων. Τι μπορεί να γίνει για μια διαφορετική πορεία;
Κατά τη γνώμη μου, η ανακάλυψη μεγάλων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στη Μεσόγειο έδρασε περισσότερο ως το έναυσμα παρά ως ο πυρήνας της τωρινής κρίσης. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ανακαλύψεις ενεργειακών αποθεμάτων οδηγούν σε μια αυτονομία και, συνεπώς, στην εκτόνωση των εντάσεων. Είναι ξεκάθαρο ότι οι πηγές της Ανατολικής Μεσογείου μπορούν να αξιοποιηθούν μόνο με όρους συνεκμετάλλευσης, ενώ οι διαδρομές όπου βρίσκονται οι υποδομές θα έπρεπε να ωφελούν όλους τους βασικούς παράγοντες της περιοχής. Ήδη υπάρχει ένα παράδειγμα αντίστοιχης συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Πρόκειται για τον αγωγό TAP , που μεταφέρει φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στην Ελλάδα μέσω της Τουρκίας.
Η αποφασιστικότητα της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο οφείλεται περισσότερο στη φιλοδοξία της να αναδειχθεί σε βασικό παράγοντα στις υποθέσεις και τη γεωπολιτική της περιοχής, παρά στις ανάγκες της για φυσικό αέριο. Η Τουρκία ανακάλυψε πρόσφατα το μεγάλο πεδίο φυσικού αερίου Sakarya στη Μαύρη Θάλασσα, ενώ έχει συμφωνίες παροχής φυσικού αερίου με το Αζερμπαϊτζάν, τη Ρωσία και το Ιράν, καθώς και συμφωνίες για υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) με τη Νιγηρία, την Αλγερία και το Κατάρ. Αυτές οι εισαγωγές υπερκαλύπτουν την προβαλλόμενη ανάγκη της Τουρκίας για φυσικό αέριο.
Μακροπρόθεσμα, ο μόνος βιώσιμος τρόπος για να αποφευχθούν οι νέες αναζωπυρώσεις εντάσεων είναι η ανανέωση των προσπαθειών για την επίλυση του Κυπριακού. Η βελτίωση των σχέσεων ΗΠΑ – Τουρκίας θα μπορούσε επίσης να προσφέρει στην Άγκυρα νέα κίνητρα για να διαδραματίσει έναν πιο εποικοδομητικό ρόλο εντός του ΝΑΤΟ, γεγονός που μπορεί να εκτονώσει τις εντάσεις μεταξύ Ελλάδας – Τουρκίας και να επαναφέρει τον διάλογο. Τέλος, η πρόσφατη πρόοδος όσον αφορά τη σταθεροποίηση στη Λιβύη θα μπορούσε επίσης να εκτονώσει τις εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο.
- Η πανδημία πλήττει την παγκόσμια οικονομία. Ας εστιάσουμε όμως στην κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Με ποιον τρόπο θεωρείτε ότι θα επηρεάσει η κρίση του κορωνοϊού την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας στα επόμενα χρόνια;
Οι χώρες της ΕΕ έχουν πληγεί σε σημαντικό βαθμό από την πανδημία, τόσο λόγω των πολυάριθμων κρουσμάτων και των απωλειών σε ανθρώπινες ζωές, όσο και εξαιτίας του οικονομικού αντίκτυπου από τις αυστηρές καραντίνες. Η κρίση συνεχίζεται, καθώς πολλές χώρες βρίσκονται εν μέσω του τρίτου κύματος COVID και η διαδικασία εμβολιασμού προχωράει με αργούς ρυθμούς σε σχέση με άλλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Ισραήλ και άλλες. Παρά την τρέχουσα κρίση όμως, οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές της ΕΕ παραμένουν θετικές. Οι χώρες της ΕΕ θα έχουν πρόσβαση σε εμβόλια, ακόμη και με κάποια καθυστέρηση, και όλες διαθέτουν επαρκείς δυνατότητες χορήγησης. Επιπλέον, η ΕΕ έχει ήδη συμφωνήσει ένα μεγάλο πακέτο κινήτρων στο πλαίσιο του προγράμματος «Next Generation EU», το οποίο είναι πιθανό να ωφελήσει τα κράτη-μέλη που δυσκολεύονται να δανειστούν χρήματα στις διεθνείς αγορές μεμονωμένα, λόγω μακροχρόνιων διαρθρωτικών προβλημάτων.
Ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με πολλές προβλέψεις, η Ευρώπη θα παρουσιάσει σημαντική οικονομική ανάκαμψη ήδη από το 3ο-4ο τρίμηνο του τρέχοντος έτους, με ορισμένες χώρες –όπως η Ελλάδα– να προβάλλουν διψήφιο ρυθμό ανάπτυξης, σε σύγκριση με τα πολύ χαμηλά επίπεδα που παρουσιάζουν εν μέσω καραντίνας.
Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, η ΕΕ πρέπει να υλοποιήσει περισσότερες σημαντικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να διατηρήσει υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης και να αποτρέψει την επιστροφή στην προ-COVID στασιμότητα. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν νέες επενδύσεις σε υποδομές, υποστήριξη της πράσινης οικονομίας και του τεχνολογικού τομέα, καθώς και βελτιωμένη εκπαίδευση και διακυβέρνηση.
Είναι σαφές ότι η κληρονομιά της COVID θα συνεχίσει να θέτει προκλήσεις για πολλά χρόνια ακόμα. Μερικοί ειδικοί μιλούν ακόμη και για μια δεκαετία COVID. Πολλές κυβερνήσεις θα κληρονομήσουν υψηλότερα χρέη, υψηλότερα ποσοστά ανεργίας (ιδιαίτερα μετά το πέρας των αναστολών εργασίας) και υψηλότερο κόστος στη δημόσια υγεία — είτε λόγω των παρατεταμένων κυμάτων COVID είτε λόγω πιθανών νέων μεταλλάξεων COVID που θα προκαλέσουν περαιτέρω αναταραχές. Η συμπεριφορά των καταναλωτών θα αποτελέσει έναν σημαντικό παράγοντα, καθώς πολλοί άνθρωποι μπορεί να επιλέξουν να περιορίσουν τα διεθνή ταξίδια ή να αναδιαμορφώσουν τις καταναλωτικές τους συνήθειες, ώστε να κινηθούν με βάση κλιματικές / περιβαλλοντικές ανησυχίες. Τα κενά στην εκπαίδευση θα επηρεάσουν τις νεότερες γενιές των Ευρωπαίων, αυξάνοντας τις εισοδηματικές διαφορές μεταξύ των γενεών και την ανεργία των νέων.
- Μια ερώτηση για το τέλος: Πόσο επικίνδυνο είναι για μια σοβαρή εταιρεία να επενδύσει στην Ελλάδα αυτήν την περίοδο;
Κατά την τελευταία οικονομική κρίση, την περίοδο 2008-2009, η Ελλάδα είχε κακή φήμη στους ξένους επενδυτές. Αυτήν τη φορά όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η Ελλάδα όχι μόνο κατάφερε να αντιμετωπίσει την κρίση δημόσιας υγείας της COVID καλύτερα από τις περισσότερες χώρες στην ΕΕ, αλλά οι προοπτικές της για ανάκαμψη μετά την πανδημία είναι πολύ θετικές. Τον περασμένο μήνα, η Oxford Economics, εταιρεία με την οποία συνεργαζόμαστε, τοποθέτησε την Ελλάδα ανάμεσα στις πρώτες χώρες όσον αφορά την ανάπτυξη για το 2021, με πρόβλεψη ανάκαμψης πάνω από 14% στο τέλος του 2021 (βλ. διάγραμμα).
Το τρίτο κύμα COVID και η αργή ανάκαμψη στον τουρισμό μπορούν να επιβραδύνουν τις βραχυπρόθεσμες αναπτυξιακές προοπτικές της Ελλάδας. Ωστόσο η χώρα θα επωφεληθεί από την ανάκαμψη της ΕΕ κατά τα επόμενα χρόνια, κάτι που μπορεί να βελτιώσει περαιτέρω τις επενδυτικές της προοπτικές. Το βασικό ερώτημα τώρα είναι με ποιον τρόπο ετοιμάζονται η ελληνική κυβέρνηση και οι επιχειρήσεις να αξιοποιήσουν αυτήν την ανάκαμψη. Η πράσινη οικονομία είναι ένας τομέας στον οποίο η Ελλάδα σημειώνει ικανοποιητική πρόοδο και θα συνεχίσει να προσελκύει επενδύσεις. Αν και οι εντάσεις Ελλάδας – Τουρκίας έχουν αυξήσει τις προοπτικές πολιτικού κινδύνου, μια γενικευμένη σύρραξη παραμένει εξαιρετικά απίθανη και, ως εκ τούτου, είναι απίθανο να αποτραπούν οι επενδύσεις.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
