THEPOWERGAME
Το καμουφλάζ κατέχει σημαντική θέση στην τέχνη του πολέμου. Σύμφωνα με έναν υπολογισμό, χάρη σε καινοτομίες όπως τα μοτίβα χρωματισμού φράκταλ, τα οποία μιμούνται τη φύση επαναλαμβάνοντας σχήματα σε διαφορετικές κλίμακες, η απόσταση από την οποία το γυμνό μάτι μπορεί να εντοπίσει γρήγορα τους στρατιώτες που φορούν το καλύτερο καμουφλάζ έχει συρρικνωθεί εντυπωσιακά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, κατά ένα πέμπτο.
Στα σημερινά πεδία μάχης, ωστόσο, δεν αρκεί πλέον να κρύβεσαι απλώς από τα ανθρώπινα μάτια. Οι άνθρωποι και ο εξοπλισμός προδίδονται και από σήματα πέραν του οπτικού φάσματος και οι συσκευές που ανιχνεύουν αυτά τα μήκη κύματος γίνονται όλο και καλύτερες, ελαφρύτερες και φθηνότερες. Οι θερμικοί αισθητήρες αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα. Σήμερα ένας αισθητήρας 1.000 δολαρίων, που ζυγίζει όσο πέντε φακελάκια ζάχαρης, μπορεί με καλό καιρό να ανιχνεύσει ένα ζεστό όχημα σε απόσταση 10 χιλιομέτρων.
Όπως σημειώνει ο Hans Kariis, αναπληρωτής επικεφαλής της έρευνας για τα αποτυπώματα στη Σουηδική Υπηρεσία Αμυντικών Ερευνών, η απόσταση αυτή υπερβαίνει κατά πολύ την εμβέλεια στην οποία θα μπορούσε να εντοπιστεί ένα μικρό μη επανδρωμένο αεροσκάφος. Πριν από δύο δεκαετίες, προσθέτει, ένας λιγότερο ευαίσθητος θερμικός αισθητήρας βάρους ενός κιλού κόστιζε δέκα φορές περισσότερο.
Για τις δυνάμεις στην Ουκρανία που επιθυμούν να περάσουν απαρατήρητες, η πρόκληση δεν είναι μόνο ότι οι αισθητήρες ακριβείας πολλαπλασιάζονται, στην ξηρά, στον ουρανό και σε τροχιά, είναι επίσης ότι το καλύτερο λογισμικό αυτόματου εντοπισμού στόχων βοηθά τους χειριστές να βρουν βελόνες στ’ άχυρα των δεδομένων που συλλέγονται.
Δώστε προσοχή!
Για παράδειγμα, το λογισμικό με το όνομα Kestrel, το οποίο αναπτύχθηκε από τη Sentient Vision Systems στη Μελβούρνη της Αυστραλίας, σαρώνει οπτικά δεδομένα υπέρυθρων και ραντάρ και τοποθετεί κόκκινα πλαίσια γύρω από ανθρώπους και άλλους πιθανούς στόχους, ακόμα και όταν οι θέσεις τους στο πλαίσιο μετακινούνται. Η Sentient λέει ότι το Kestrel έχει τοποθετηθεί σε περισσότερα από 3.500 επανδρωμένα και μη επανδρωμένα αεροσκάφη από τότε που παρουσιάστηκε, το 2009. Η σχετική επεξεργασία δεδομένων, η οποία επίσης ταξινομεί τα αντικείμενα και υπολογίζει τις αποστάσεις, μπορεί να γίνει στον ουρανό -ένα πλεονέκτημα, καθώς ένα αεροσκάφος μπορεί να συλλέξει περισσότερα δεδομένα απ’ όσα μπορούν να μεταδοθούν σε υπολογιστές στο έδαφος.
Όπως παρατηρεί ο Maksym Zrazhevsky, αναλυτής της Molfar, μιας εταιρείας πληροφοριών στο Ντνίπρο της Ουκρανίας, οι μάχες στη χώρα του δείχνουν πώς αυτές οι εξελίξεις έχουν καταστήσει πολύ πιο δύσκολο το καμουφλάρισμα των στρατιωτικών μέσων, κάτι που αναμφίβολα συμβάλλει στην εξήγηση του γιατί, όπως σημειώνει ο κ. Zrazhevsky, οι ρωσικές δυνάμεις στην Ουκρανία έχουν καταφύγει στη χρήση ξυλείας για να μεταμφιέσουν τα στρατιωτικά οχήματα ανεφοδιασμού σε πολιτικά φορτηγά υλοτομίας. Όσο έξυπνο κι αν φαίνεται, υπάρχει ένα πρόβλημα. Η Σύμβαση της Γενεύης του 1949 για τον πόλεμο απαγορεύει «την προσποίηση της ιδιότητας του πολίτη, μη μαχητή», όπως αναφέρει το άρθρο 37 «Απαγόρευση της δολιότητας».
Υπάρχει, όμως, μια διαφορετική, συμβατή με τη Συνθήκη, προσέγγιση για να μειώσει κανείς την πιθανότητα να εμφανιστεί στο στόχαστρο του εχθρού. Αντί να παραποιεί τους στόχους ώστε να φαίνονται πολιτικοί, να σχεδιάζει ειδικό καμουφλάζ που να ξεγελά τόσο τους ηλεκτρονικούς αισθητήρες, όσο και το ανθρώπινο μάτι.
Ένας από τους υπεύθυνους ανάπτυξης τέτοιων «πολυφασματικών» καμουφλάζ είναι η Saab, ένας σουηδικός βιομηχανικός γίγαντας. Η μονάδα της Barracuda πουλάει δίχτυα καμουφλάζ για οχήματα και στρατιώτες που μειώνουν τόσο τις ανακλάσεις του ραντάρ, όσο και τα θερμικά σήματα. Για να παραπλανήσουν το ραντάρ, περιέχουν ένα στρώμα ειδικά κατασκευασμένων (αλλά μυστικών) ημιαγώγιμων πολυμερών, που απορροφούν μέρος της εισερχόμενης ακτινοβολίας. Αυτό το στρώμα σταματά τις αντανακλάσεις που συμβάλλουν στον εντοπισμό των τανκς και του λοιπού στρατιωτικού εξοπλισμού που βρίσκεται από κάτω. Η σύνθεση του πολυμερούς είναι δύσκολη, λέει ο Johan Jersblad, ανώτερος μηχανικός καμουφλάζ στη Saab. Εάν είναι πολύ αγώγιμο, το ίδιο το δίχτυ θα εμφανιστεί στην οθόνη του ραντάρ και θα γίνει στόχος.
Η μείωση του θερμικού σήματος των διχτυών της Saab οφείλεται σε ένα μονωτικό υλικό, επίσης άγνωστης σύνθεσης, το οποίο αντανακλά την υπέρυθρη ακτινοβολία αυτού που καλύπτει προς την πηγή της, είτε πρόκειται για κινητήρα, όπλο ή σώμα. Για να ξεγελάσει καλύτερα τους στρατιώτες ή το λογισμικό που σαρώνει τις θερμικές εικόνες, το υλικό αντανακλά επίσης τα ψυχρότερα μήκη κύματος που εκπέμπονται από το περιβάλλον, όπως το έδαφος και η βλάστηση -στην πραγματικότητα, κλέβοντας τη θερμοκρασία τους. Το εν λόγω υλικό κατανέμεται ανομοιόμορφα, για να μιμηθεί τη διακύμανση της θερμότητας στον φυσικό κόσμο. Ο δρ Kariis εκτιμά ότι το σημερινό πολυφασματικό καμουφλάζ μειώνει στο μισό το εύρος στο οποίο ένα «αντικείμενο» μπορεί να εντοπιστεί από πολλούς αισθητήρες.
Τα πολυφασματικά δίχτυα καμουφλάζ είναι συνήθως προσαρμόσιμα -με διαφορετικό μοτίβο, επιλεγμένο από μια σειρά που περιλαμβάνει χιονισμένο πεδίο, έρημο, πόλη, δάσος και άλλα παρόμοια, σε κάθε πλευρά. Το δίχτυ δεν είναι υπερβολικά βαρύ. Ένα πόντσο με την ονομασία Noa lite, το οποίο αναπτύχθηκε από τη Fibrotex, μια ισραηλινή εταιρεία που προμηθεύει τον αμερικανικό στρατό, ζυγίζει λιγότερο από 700 γραμμάρια. Για να δημιουργηθεί ένα κάλυμμα για ένα παρατηρητήριο, τα πόντσο μπορούν να συνδεθούν μεταξύ τους ή ένα μόνο, κρεμασμένο, μπορεί να προστατεύσει έναν στρατιώτη.
Οι παραγωγοί κρατούν τους τιμοκαταλόγους επτασφράγιστο μυστικό, αλλά τα προϊόντα κοστίζουν αρκετά ώστε να χρησιμοποιούνται με φειδώ στα πεδία μάχης της Ουκρανίας. Ο κ. Zrazhevsky σημειώνει, για παράδειγμα, ότι το πολυφασματικό δίχτυ με την ονομασία Nakidka, προϊόν της ΝΙΙ Stali, μιας ρωσικής εταιρείας, χρησιμοποιείται συνήθως μόνο για ακριβό εξοπλισμό, όπως τα άρματα μάχης Τ-90Μ και οι κινητοί εκτοξευτές πυραύλων Iskander. Η Ουκρανία έχει επίσης έλλειψη πολυφασματικού καμουφλάζ, λέει ένας συνταγματάρχης στο Κίεβο, ο οποίος προτιμά να διατηρήσει την ανωνυμία του. Με ανεπαρκή πόντσο ακόμα και για τους ελεύθερους σκοπευτές και τις ειδικές δυνάμεις, ορισμένοι στρατιώτες, λέει, προσπαθούν να αγοράσουν τα δικά τους.
Με το βλέμμα στις εξελίξεις
Υπάρχουν κι άλλες προσεγγίσεις για τη μείωση του θερμικού αποτυπώματος των στρατιωτών, που βρίσκονται στα σκαριά. Με χρήματα από το Γραφείο Επιστημονικών Ερευνών της Πολεμικής Αεροπορίας της Αμερικής και από την Darpa, μια ερευνητική υπηρεσία του υπουργείου Άμυνας της χώρας, μια ομάδα του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Ιρβάιν σχεδιάζει υπέρυθρο καμουφλάζ ενσωματώνοντας μικροσκοπικά μεταλλικά «θραύσματα» σε λεπτά φύλλα καουτσούκ. Τα φύλλα αυτά μπορούν στη συνέχεια να ενσωματωθούν σε ρούχα.
Ένας σχεδιασμός χρησιμοποιεί χαλκό, με τα μικροσκοπικά αυτά θραύσματα να έχουν πάχος περίπου ένα δέκατο του μικρομέτρου και διάμετρο μερικές δεκάδες μικρόμετρα. Αυτά αντανακλούν τη θερμότητα του σώματος προς τα μέσα. Ένας άλλος χρησιμοποιεί θραύσματα αλουμινίου παρόμοιου μεγέθους με επιφάνειες που έχουν τσαλακωθεί και δημιουργούν κορυφώσεις. Αυτές οι κορυφώσεις διασκορπίζουν τις υπέρυθρες εκπομπές σε διαφορετικές κατευθύνσεις, θολώνοντας το σχήμα μιας πηγής θερμότητας.
Και τα δύο παραπάνω θα προσέθεταν ένα ασήμαντο ποσό βάρους στις στρατιωτικές στολές, σημειώνει ο Alon Gorodetsky, καθηγητής χημικής και βιομοριακής μηχανικής στο Ιρβάιν, ο οποίος ηγείται του project. Η τεχνολογία, λέει, θα μπορούσε να είναι έτοιμη μέσα σε λίγα χρόνια. Τέτοια υλικά, προσθέτει, θα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιηθούν ως μόνωση για τον καλύτερο έλεγχο των ροών θερμότητας στα ηλεκτρονικά.
Ένα διαφορετικό είδος υπέρυθρου καμουφλάζ, που ονομάζεται σύστημα «διαμόρφωσης της εμφάνισης», αναπτύσσεται για στρατιωτικά οχήματα από τη βρετανική αμυντική εταιρεία ΒΑΕ Systems, με χρήματα από τη Σουηδική Διοίκηση Αμυντικού Υλικού. Το Adaptiv, όπως ονομάζεται, αντλεί ηλεκτρική ενέργεια από ένα πολεμικό όχημα για να ψύξει γρήγορα φύλλα εξαγωνικών «εικονοστοιχείων», το καθένα κάπως μεγαλύτερο από μία παλάμη, τα οποία είναι στερεωμένα σε αυτό. Οι θερμοκρασίες των εικονοστοιχείων ρυθμίζονται ατομικά.
Στη «λειτουργία ανάμειξης», το Adaptiv χρησιμοποιεί δεδομένα από μια κάμερα υπερύθρων για να προσαρμοστεί στις θερμοκρασίες των κοντινών αντικειμένων. Οι χειριστές μπορούν, επίσης, να επιλέξουν διάφορα προκαθορισμένα μοτίβα από μια βιβλιοθήκη εικόνων. Όπως επισημαίνει η ΒΑΕ Systems, αυτό τους επιτρέπει να κάνουν ένα στρατιωτικό όχημα να φαίνεται στις θερμικές εικόνες σαν άλλο αντικείμενο, όπως αυτοκίνητο ή φορτηγό. Κάποιοι εκτιμούν ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να παραβιάσει την απαγόρευση της Σύμβασης της Γενεύης περί δολιότητας (η ΒΑΕ απέρριψε αίτημα για συνέντευξη.) Σε κάθε περίπτωση, η εταιρεία λέει ότι η τεχνολογία, η οποία έχει επιδειχθεί σε ένα θωρακισμένο όχημα CV90, θα μπορούσε να ξεκινήσει παραγωγή σε δύο χρόνια.
Το προσαρμόσιμο οπτικό καμουφλάζ βρίσκεται επίσης στα σκαριά. Με 700.000 ευρώ (700.000 δολάρια) από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας, έναν βραχίονα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μια ερευνητική μονάδα με την ονομασία ΤΝΟ στις Κάτω Χώρες σχεδίασε στολές ελεύθερων σκοπευτών που λειτουργούν με μπαταρίες και διαθέτουν περίπου 500 διόδους εκπομπής φωτός (leds), η καθεμία με διάμετρο μισό εκατοστό, ενσωματωμένες στο ύφασμα. Το σύστημα χρησιμοποιεί δεδομένα από μια κάμερα στο κράνος και έναν αισθητήρα φωτός για να αλλάζει αυτόματα το χρώμα και τη φωτεινότητα των led, ώστε η στολή να προσαρμόζεται στο περιβάλλον του χρήστη. Ο Maarten Hogervorst, ερευνητής του project, περιγράφει τη στολή ως «τον μανδύα του Harry Potter».
Ωστόσο, πιο εξωπραγματικά πράγματα, στα οποία η παραπάνω περιγραφή του δρος Hogervorst ταιριάζει περισσότερο, βρίσκονται στα σκαριά. Η Hyperstealth Biotechnology, μια εταιρεία στο Maple Ridge της Βρετανικής Κολομβίας, που έχει σχεδιάσει περίπου 15.000 σχέδια χρωματισμού καμουφλάζ για περισσότερες από 50 χώρες, κάνει τώρα τα αντικείμενα να φαίνονται αόρατα. Το σύστημά της, το «Quantum Stealth», χρησιμοποιεί ημιδιαφανή πλαστικά φύλλα με σειρές μικροσκοπικών επιμήκων φακών. Η συγκόλληση δύο τέτοιων φύλλων μεταξύ τους, έτσι ώστε οι κορυφώσεις των φακών στο ένα να ευθυγραμμίζονται με τις κοιλότητες στο άλλο, προκαλεί καταστροφική παρεμβολή, καθώς εμποδίζει το φως που αντανακλάται από ένα αντικείμενο που βρίσκεται κοντά στα φύλλα να φτάσει σε έναν παρατηρητή στην άλλη πλευρά, ενώ μεταδίδει εκείνο που προέρχεται από αντικείμενα που βρίσκονται κάπως πιο μακριά, στο βάθος.
Η ψευδαίσθηση, αν και ατελής, είναι εντυπωσιακή. Σύμφωνα με τον Guy Cramer, ιδρυτή της εταιρείας, το σύστημα λειτουργεί και σε υπέρυθρα μήκη κύματος. Μια υπηρεσία εθνικής ασφάλειας της αμερικανικής κυβέρνησης που προτιμά να παραμείνει ανώνυμη έχει αγοράσει το υλικό για δοκιμές.
Όσο συναρπαστικές κι αν είναι αυτές οι εξελίξεις, μένει να δούμε ποιες θα αποδειχθούν πιο αποτελεσματικές ή πρακτικές στα αυριανά πεδία μάχης. Οι αισθητήρες βελτιώνονται με τη σειρά τους με τρόπους που ο δρ Jersblad αποκαλεί «τρομακτικούς» για τους τεχνολόγους του καμουφλάζ. Η απειλή από τα ραντάρ, για παράδειγμα, η οποία ήταν αρκετά σταθερή για μερικές δεκαετίες, έχει αυξηθεί απότομα τα τελευταία χρόνια. Ο δρ Jersblad επισημαίνει τις δορυφορικές εικόνες ραντάρ συνθετικού ανοίγματος (SAR) που παρέχονται στην Ουκρανία από την ICEYEN, μια εταιρεία στο Εσπού της Φινλανδίας. Αυτές επιτρέπουν στους χρήστες (μεταξύ των οποίων και οι ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας) να παρατηρούν, από τροχιά και μέσα από τα σύννεφα, ακόμα και από ένα ελαφρύ φύλλωμα, αντικείμενα διαμέτρου μόλις μισού μέτρου. Τα νέα συστήματα SAR για drones υπόσχονται υψηλότερη ανάλυση.
Όσο φυσικότερο, τόσο το καλύτερο
Μεγαλύτερη απειλή μπορεί να αποτελέσουν οι υπερφασματικοί αισθητήρες, οι οποίοι χρησιμοποιούν εξελιγμένη επεξεργασία δεδομένων για να χαρτογραφήσουν όχι μόνο τα σχήματα των αντικειμένων, αλλά και τη σύνθεσή τους, είτε πρόκειται για φύλλωμα, ύφασμα ή μέταλλο. Ο Giorgio Licciardi, ειδικός στη συλλογή υπερφασματικών δεδομένων από τροχιά στην Ιταλική Υπηρεσία Διαστήματος, στη Ρώμη, λέει ότι η τεχνολογία αυτή ανιχνεύει ακόμα και θαμμένες αντιαρματικές νάρκες (το έδαφος πάνω από αυτές είναι συνήθως πιο ξηρό). Οι αξιωματούχοι τηρούν σιγήν ιχθύος σχετικά με τη χρήση των υπερφασματικών δεδομένων για τις μάχες στην Ουκρανία, σημειώνουν ο ίδιος και άλλοι, αλλά κανείς δεν αμφιβάλλει ότι ο ρόλος τους θα αυξηθεί.
Ποιο θα μπορούσε να είναι το επόμενο βήμα; Σε μια εποχή στην οποία οι υπερφασματικοί αισθητήρες αναγνωρίζουν υλικά σε ευρείες περιοχές, δεν αρκεί, λέει ο δρ Jersblad, «να μοιάζεις με τη φύση. Πρέπει να είσαι η φύση». Το εργαστήριό του απέκτησε, λοιπόν, έναν υπερφασματικό αισθητήρα. Το σχέδιό τους είναι να σχεδιάσουν συστήματα καμουφλάζ τα οποία θα ενσωματώνουν τα πραγματικά οργανικά και ανόργανα υλικά που βρίσκονται σε περιοχές όπου μπορεί να υπάρξουν συρράξεις.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
