Το χάσμα της Τουρκίας με την Αρμενία παραμένει αγεφύρωτο

Η γενοκτονία πριν από έναν αιώνα είναι μία μόνο πηγή της διένεξης. Τόσο το παρελθόν όσο και το παρόν στοιχειώνουν τις σχέσεις Τουρκίας και Αρμενίας.

Έναν αιώνα πριν, τα οθωμανικά στρατεύματα πραγματοποίησαν τη γενοκτονία των Αρμενίων. Πριν από λίγους μήνες, η Τουρκία βοήθησε το Αζερμπαϊτζάν να νικήσει την Αρμενία σε έναν πόλεμο.

Για δεκαετίες, τα σύνορα μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας παραμένουν κλειστά.

Ωστόσο, τον Δεκέμβριο ο πρόεδρος της Τουρκίας, Recep Tayyip Erdogan, εξέφρασε την ελπίδα για «μια νέα εποχή» στις σχέσεις Τουρκίας-Αρμενίας.

Το παράταιρο σκηνικό της ανακοίνωσης ήταν μια στρατιωτική παρέλαση στο Αζερμπαϊτζάν για τον εορτασμό της νίκης επί της Αρμενίας.

Χρησιμοποιώντας τουρκικά όπλα, οι δυνάμεις των Αζέρων είχαν μόλις καταλάβει τμήματα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ενός θύλακα που κατοικείται και ελέγχεται από εθνοτικούς Αρμένιους, και τις παρακείμενες περιοχές τις οποίες εδώ και τρεις δεκαετίες κατείχε η Αρμενία.

Φάλαγγες στρατιωτικών οχημάτων παρήλαυναν μπροστά από τον κ. Erdogan,και τον πρόεδρο των Αζερίων, Ilham Aliyev, εκθέτοντας τα συντρίμμια των αρμενικών τανκ, αλλά και τα τουρκικά drones που τα είχαν εξουδετερώσει.

Ο κ. Erdogan υπαινίχθηκε ότι η Αρμενία μάλλον πήρε ένα μάθημα από την ήττα της, και αργότερα δήλωσε ότι η Τουρκία θα μπορούσε να ανοίξει τα σύνορά της με την Αρμενία.

Εννοείται ότι δεν συνέβη. Αντίθετα, η οργή ξεχείλισε για ακόμα μια φορά στις 24 Απριλίου, όταν ο Πρόεδρος Joe Biden δήλωσε επίσημα ότι οι δολοφονίες και οι απελάσεις των άνω του ενός εκατομμυρίου Αρμενίων από τις Οθωμανικές δυνάμεις το 1915-17 ήταν γενοκτονία.

Οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν με τον κ. Biden, αλλά οι προηγούμενοι Αμερικανοί πρόεδροι συνήθως απέφευγαν τη λέξη για να μην ενοχλήσουν την Τουρκία, η οποία αρνείται μετά βδελυγμίας ότι οι δολοφονίες ήταν τόσο διαδεδομένες ή συστηματικές όσο δείχνουν τα δεδομένα.

Το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας χαρακτήρισε τη δήλωση του κ. Biden «χυδαία παραποίηση της ιστορίας».

Οι σχέσεις της Τουρκίας με την Αμερική όμως ενδέχεται να μην βιώσουν έντονη κρίση. Με το νόμισμά της σε ελεύθερη πτώση, η Τουρκία δεν μπορεί να αντέξει άλλη μία κρίση με τη σύμμαχό της στο ΝΑΤΟ.

Ωστόσο, Τούρκοι αξιωματούχοι υπαινίσσονται ότι η πρόταση της χώρας τους για αποκλιμάκωση της κατάστασης με την Αρμενία μπορεί να είναι μια απώλεια.

Ο Ilnur Cevik, σύμβουλος του κ. Erdogan, λέει ότι το τέλος του πολέμου στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ήρε τα εμπόδια για τη συμφιλίωση των δυο πλευρών.

(Η Τουρκία υποστήριξε τις εδαφικές διεκδικήσεις του Αζερμπαϊτζάν και θεωρεί πλέον ότι, λίγο έως πολύ, το ζήτημα έχει διευθετηθεί).

Ωστόσο, λέει, «εάν οι Αρμένιοι συνεχίσουν να ανταγωνίζονται την Τουρκία, αναγκάζοντας τους Αμερικανούς να αναγνωρίσουν τη γενοκτονία, τότε η κατάσταση θα οδηγηθεί σε αδιέξοδο».

Η Τουρκία έκλεισε τα σύνορά της με την Αρμενία το 1993, εκφράζοντας την αλληλεγγύη της στο Αζερμπαϊτζάν.

Το άνοιγμά τους θα μειώσει τις εντάσεις με την Αρμενία «δραματικά», δήλωσε ο Αρμένιος πρωθυπουργός, Nikol Pashinyan, τον Μάρτιο στον Economist. Παράλληλα δήλωσε ότι η Αρμενία, θα ήταν έτοιμη να αναπτύξει σχέσεις με την Τουρκία «χωρίς προϋποθέσεις».

Ο κ. Pashinyan, ο οποίος στηλιτεύτηκε εξαιτίας της ήττας στον πόλεμο, παραιτήθηκε στις 25 Απριλίου, προκαλώντας πρόωρες εκλογές.

Εάν υπήρχε μια ευρεία περιφερειακή διευθέτηση, «όλοι θα κέρδιζαν», δηλώνει ο πρώην πρωθυπουργός της Τουρκίας, Ahmet Davutoglu.

Το άνοιγμα των συνόρων θα συνέβαλε στη σταθεροποίηση ολόκληρου του Καυκάσου, θα προσέφερε στην Αρμενία, τη φτωχότερη χώρα της περιοχής, πρόσβαση σε αγορές της Τουρκία και πέραν αυτής, και θα συνέδεε την Τουρκία με την πλούσια σε ενέργεια Κασπία Θάλασσα και την Κεντρική Ασία.

Ο κ. Davutoglu, ο οποίος ηγείται ενός μικρού κόμματος της αντιπολίτευσης, υπήρξε υπουργός Εξωτερικών όταν, το 2009, η Τουρκία και η Αρμενία έκαναν μια προσπάθεια να εξομαλύνουν τους διπλωματικούς τους δεσμούς.

Η διαδικασία καταποντίστηκε μετά από την αντίδραση των εθνικιστών και στις δύο χώρες.

Οι εθνικιστές της Τουρκίας αρνούνταν να αποδεχθούν οποιαδήποτε συμφωνία, εκτός εάν η Αρμενία αποχωρούσε από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ενώ της Αρμενίας ζητούσαν από την Τουρκία να αναγνωρίσει τα γεγονότα του 1915 ως γενοκτονία.

Δυτικοί διπλωμάτες πιστεύουν εδώ και πολύ καιρό ότι μια διευθέτηση των σχέσεων μεταξύ της Τουρκίας, μιας δύναμης του ΝΑΤΟ, και της Αρμενίας θα μείωνε την επιρροή της Ρωσίας στον Καύκασο.

Σήμερα, μπορεί να ισχύει το ακριβώς αντίθετο. Αντί η εξομάλυνση να τραβήξει την Αρμενία στην τροχιά της Δύσης, θα μπορούσε να ωθήσει την Τουρκία βαθύτερα στη τροχιά της Ρωσίας.

«Το σχέδιο της Ρωσίας είναι να έχει ανοιχτά σύνορα μεταξύ της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης και της Τουρκίας», λέει ένας βουλευτής του αρμενικού κυβερνώντος κόμματος, αναφερόμενος στην εμπορική ένωση κρατών υπό την ηγεσία της Ρωσίας, στην οποία η Αρμενία προσχώρησε πριν από λίγα χρόνια.

Η ίδια η Τουρκία, έχοντας μάθει να συνάπτει συμφωνίες με το Κρεμλίνο, δεν φαίνεται πρόθυμη προς το παρόν να προωθήσει τα δυτικά συμφέροντα στον Καύκασο.

Η Ρωσία μπορεί να έχει τόσο μεγάλο λόγο στη διαδικασία συμφιλίωσης όσο η ίδια η Τουρκία και η Αρμενία.

Από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, τα ρωσικά στρατεύματα περιπολούν την αρμενική πλευρά των συνόρων με την Τουρκία.

Η Αρμενία αναμφίβολα θα επιμείνει να συνεχίσουν. «Η Αρμενία είναι αγκιστρωμένη στην τροχιά της Ρωσίας περισσότερο από ποτέ», δηλώνει ο πολιτικός αναλυτής Richard Giragosian.

«Η εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία θα εμβαθύνει αυτή τη εξάρτηση περισσότερο».

Όσο καλή και αν είναι στα χαρτιά, μια περιφερειακή διευθέτηση φαίνεται τόσο άπιαστη όσο και στο παρελθόν.

Ορισμένοι Αρμένιοι αξιωματούχοι καλωσορίζουν με επιφύλαξη την προοπτική των άμεσων εμπορικών σχέσεων με την Τουρκία.

Ωστόσο, μεγάλο μέρος της πολιτικής τάξης και της κοινωνίας γενικότερα, φαίνεται ότι δεν είναι έτοιμο για μια τέτοια σχέση.

Ορισμένοι φοβούνται επίσης ότι η ομαλοποίηση των σχέσεων με την ισχυρή γείτονά της θα αναγκάσει την Αρμενία να παραιτηθεί από τις αξιώσεις της στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Σε μια χώρα μόλις 3 εκατομμυρίων ανθρώπων, η οποία παραμένει κλονισμένη από τον πόλεμο, ο φόβος της Τουρκίας είναι μεγαλύτερος από ότι στην πρόσφατη μνήμη.

«Ήταν ένας πόλεμος που πυροδοτήθηκε από την Τουρκία, υποκινήθηκε από την Τουρκία και κατευθύνθηκε από την Τουρκία», λέει ένας Αρμένιος αξιωματούχος. «Δεν υπάρχει εμπιστοσύνη».

Παράλληλα τα μηνύματα από την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν δεν είναι καθόλου καθησυχαστικά.

Κατά τη διάρκεια αυτής της παρέλασης νίκης στο Αζερμπαϊτζάν, ο κ. Erdogan εξήρε το έργο του Enver Pasha, ενός εκ των αρχιτεκτόνων της γενοκτονίας.

Ο κ. Aliyev εγκαινίασε πρόσφατα τα «Λάφυρα του Πολέμου» (Spoils of War), ένα μακάβριο θεματικό πάρκο με κούκλες που αναπαριστούν τραυματισμένους Αρμένιους στρατιώτες με γαμψές μύτες και γκροτέσκα πρόσωπα, και τοποθετημένα στη σειρά κράνη Αρμενίων που σκοτώθηκαν στον πόλεμο.

Πως μπορεί κάποιος να συνδυάσει αυτές τις κινήσεις με τις προτάσεις του Αζερμπαϊτζάν για ειρήνη είναι απορίας άξιο.

Αυτό που προσφέρουν ο κ. Erdogan και ο κ. Aliyev στην Αρμενία μοιάζει περισσότερο με την κόψη ενός μαχαιριού παρά με κλαδί ελιάς.

© 2021 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά βρίσκεται στο www.economist.com

Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!