Επιχείρηση "Θεός": Ένα βιβλίο υπολογίζει τα έσοδα "της πίστης"

«Ο Θεός λαμβάνει ανάμεικτες κριτικές στο Amazon». Αυτή η φράση ίσως προκαλεί έκπληξη. Ωστόσο, «ο Θεός μπορεί να έφτιαξε τον ουρανό και τη γη, αλλά βγάζει επίσης πάρα πολλά χρήματα», όπως επισημαίνει στο νέο βιβλίο του ο Πολ Σίμπραϊτ, Βρετανός οικονομολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης στη Γαλλία.

Σύμφωνα με δημοσίευμα του Economist, αναλυτικά στοιχεία για τα «οικονομικά του Θεού» είναι δύσκολο να βρεθούν. Αλλά η εκκλησία των Μορμόνων φέρεται να είναι ένας από τους μεγαλύτερους ιδιώτες ιδιοκτήτες γης στις ΗΠΑ. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι το 2016 οι αμερικανικοί οργανισμοί που βασίζονται στην πίστη (μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί με θρησκευτικό πρόσημο) είχαν έσοδα 378 δισ. δολάρια. Ποσό μεγαλύτερο από τα έσοδα της Apple και της Microsoft μαζί. Παράλληλα, υπενθυμίζεται ότι οι εκκλησίες συνήθως δεν πληρώνουν φόρους.

Οι κοσμικοί μπορεί να ειρωνεύονται συχνά τη θρησκεία, αλλά αξίζει μια σωστή ανάλυση. Το βιβλίο «The Divine Economy» του Πολ Σίμπραϊτ εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο οι θρησκείες προσελκύουν οπαδούς, χρήματα και εξουσία και υποστηρίζει ότι είναι επιχειρήσεις -και ως τέτοιες θα πρέπει να αναλύονται. Ο καθηγητής αποκαλεί τις θρησκείες «πλατφόρμες», επιχειρήσεις που «διευκολύνουν τις οικονομικές σχέσεις». Στη συνέχεια κάνει ένα πέρασμα στην ιστορία, την κοινωνιολογία και τα οικονομικά των θρησκειών για να το καταδείξει αυτό. Τα καλύτερα μέρη αυτού του βιβλίου ασχολούνται με τα «οικονομικά της πίστης», τα οποία ο αναγνώστης θα βρει διαφωτιστικά.

Το βιβλίο The Divine Economy © press.princeton.edu

Οι οικονομολόγοι άργησαν να μελετήσουν τη θρησκεία. Πριν από περίπου 250 χρόνια ο Άνταμ Σμιθ παρατήρησε στον «Πλούτο των Εθνών» ότι ο πλούτος των εκκλησιών ήταν σημαντικός. Χρησιμοποίησε κοσμική γλώσσα για να περιγράψει πώς προέκυπτε αυτός ο πλούτος, παρατηρώντας ότι τα «έσοδα» (δωρεές) των εκκλησιών εισέρρεαν και ωφελούσαν τους ιερείς, οι οποίοι, όπως υποστήριξε, μερικές φορές υποκινούνταν λιγότερο από την αγάπη για τον Θεό και περισσότερο από «το ισχυρό κίνητρο της ιδιοτέλειας». Υποστήριξε, επίσης, ότι αν υπήρχε μια καλύτερα λειτουργούσα αγορά θρησκευτικών παρόχων, αυτό θα οδηγούσε σε αυξημένη θρησκευτική αρμονία. Σύμφωνα με τον Λόρενς Ιανακόνε, καθηγητή οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Chapman στην Καλιφόρνια, η ανάλυση του Σμιθ ήταν «λαμπρή» -και για μεγάλο χρονικό διάστημα αγνοήθηκε σε μεγάλο βαθμό, σύμφωνα με τον Economist.

Τα τμήματα θεολογίας στελεχώνονται από θεολόγους και όχι από οικονομολόγους -η ιδέα της ανάμειξης της θλιβερής δεύτερης επιστήμης με τη θεία φαντάζει σε πολλούς ανθρώπους τουλάχιστον «παράξενη και, στη χειρότερη, τους μοιάζει βλάσφημη», λέει ο Ιανακόνε. «Οι άνθρωποι συνδέουν τον Θεό με τους αγγέλους, όχι με το Excel».

Ωστόσο, οι θρησκείες όντως προσφέρονται για οικονομική ανάλυση. Προσφέρουν ένα προϊόν (όπως η σωτηρία), διαθέτουν δίκτυα παρόχων (ιερείς, ιμάμηδες κ.ο.κ.) και επωφελούνται από καλά δίκτυα διανομής. Δεν είναι μόνο το εμπόριο που ταξιδεύει στους εμπορικούς δρόμους: ταξιδεύουν και οι ιδέες, οι ασθένειες και οι θρησκείες. Οι ρωμαϊκοί δρόμοι επέτρεψαν στην πανούκλα την εποχή του Ιουστινιανού να εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη με μια ταχύτητα που δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ πριν. Επίσης, επέτρεψαν στον Χριστιανισμό να διαδοθεί.

Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1970, ορισμένοι οικονομολόγοι προσέγγισαν τη θρησκεία με μεγαλύτερη ακαδημαϊκή αφοσίωση, αναλύοντας, για παράδειγμα, τα οικονομικά του εξτρεμισμού και της «απόκτησης μιας θέσης στη μετά θάνατον ζωή». Αυτός ο τρόπος σκέψης μπορεί να βοηθήσει στην αποσαφήνιση της περίπλοκης θρησκευτικής ιστορίας. Όταν οι ιστορικοί μιλούν για τη Μεταρρύθμιση τείνουν να το κάνουν χρησιμοποιώντας ακανθώδεις θεολογικούς όρους, όπως η «μετουσίωση». Οι οικονομολόγοι θα την περιέγραφαν πιο απλά ως τη στιγμή που ένας μονοπωλιακός πάροχος (η Καθολική Εκκλησία) διαλύθηκε, οδηγώντας σε αύξηση των επιλογών των καταναλωτών (προτεσταντισμός) και μείωση της τιμής των υπηρεσιών (τα συγχωροχάρτια καταργήθηκαν).

Ρωτήστε έναν πιστό γιατί πιστεύει στον Θεό, και θα τείνει να μιλήσει για τη θρησκευτική αλήθεια. Ο καθηγητής Σίμπραϊτ δίνει μια άλλη εξήγηση. Οι δύο πιο δημοφιλείς θρησκείες (ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ) έχουν αντικαταστήσει τις μικρότερες τοπικές θρησκείες με τον ίδιο τρόπο που η Walmart, η Lidl και η Tesco έχουν αντικαταστήσει τα μικρότερα τοπικά καταστήματα, γράφει.

«Αυτές οι θρησκείες έχουν τελειοποιήσει τη διεθνή διανομή του προϊόντος τους: η Καθολική Εκκλησία, όπως τα McDonald’s, προσφέρει μια εντυπωσιακή ομοιομορφία στην εξυπηρέτηση, είτε βρίσκεστε στο Βατικανό είτε στη Βενεζουέλα. Έχουν τους πόρους για να ανταγωνιστούν για πελάτες με τρόπους που οι μικρότεροι, λιγότερο καλά χρηματοδοτημένοι, “τοπικοί θεοί” δεν μπορούν. Ο Βάαλ, όπως φαίνεται, πέθανε όχι επειδή -όπως λέει η Βίβλος- ήταν ένας ψεύτικος θεός, αλλά επειδή το franchise του απέτυχε», γράφει.

Δημοφιλή έργα, σύμφωνα με τον Economist, έχουν ασχοληθεί και στο παρελθόν με την ιδέα των θρησκειών ως επιχειρήσεων. Στη δεκαετία του 1960 ο Τομ Λέρερ, ένας Αμερικανός σατιρικός, παρατήρησε ότι αν οι Καθολικοί «θέλουν πραγματικά να πουλήσουν το προϊόν» θα πρέπει να βελτιώσουν τη μουσική τους: η λύση του ήταν το «The Vatican Rag», το οποίο περιείχε στίχους όπως «Two-four-six-eight / time to transubstantiate». Οι εξοργισμένοι Καθολικοί το κήρυξαν βλάσφημο.

Το «The Divine Economy» είναι πιο ήπιο στην κριτική του, αν και όχι τόσο διασκεδαστικό. Το εύρος του βιβλίου είναι μεγάλο. Το ίδιο και, δυστυχώς, πολλές από τις λέξεις που χρησιμοποιεί. Δύσκολες προτάσεις όπως «τα πιθανολογικά μοντέλα της νόησης υποθέτουν ότι η ανθρώπινη νόηση μπορεί να εξηγηθεί με όρους ενός ορθολογικού πλαισίου του Μπέιζ» αφήνουν τον αναγνώστη να εύχεται να διάβαζε κείμενα που να είναι, όπως αυτά στο «The Vatican Rag», λίγο πιο «σβέλτα», ενώ η ιδέα του ότι οι θρησκείες είναι «πλατφόρμες» είναι μερικές φορές περισσότερο μπερδεμένη παρά διευκρινιστική.

Μια προφανής αντίδραση σε όλη αυτή τη θρησκευτική ανάλυση είναι: ποιος νοιάζεται; Είναι το 2024, όχι το 1524. Ο Θεός, όπως δήλωσε ο Φρίντριχ Νίτσε, είναι νεκρός. Αλλά αυτός ο κοσμικός εφησυχασμός είναι άστοχος και λανθασμένος. Η Δύση μπορεί να είναι λιγότερο χριστιανική -αλλά ο υπόλοιπος κόσμος δεν είναι. Μεταξύ 1900 και 2020, το ποσοστό των Αφρικανών που είναι χριστιανοί αυξήθηκε από το 9% σε σχεδόν 50%, ενώ το ποσοστό των μουσουλμάνων αυξήθηκε από περίπου 33%, σε πάνω από 40%.

Οι μη πιστοί ασχολούνται επίσης με την πίστη. Ο Τζόρνταν Πίτερσον, ένας Καναδός ακαδημαϊκός, δίνει παραστάσεις σε στάδια με μια ομιλία με τίτλο «Εμείς που παλεύουμε με τον Θεό» και διανθίζει τα βιβλία του με δηλώσεις όπως «Η συνείδησή μας συμμετέχει στην εκφορά του Είναι».

Διαβάστε επίσης:

Τα πρώτα δειλά βήματα Γερμανίας και Γαλλίας για ενίσχυση της οικονομίας

MyCoast: Το κίνημα της πετσέτας σε αριθμούς

“Εξοικονομώ επιχειρώ” & “Αλλάζω συσκευή για επιχειρήσεις”: Νέα παράταση