Μπορεί η ευρύτητα του πλαισίου που παρείχε ο ιδρυτικός νόμος των ενεργειακών κοινοτήτων, που ψηφίστηκε επί ΣΥΡΙΖΑ, να διευκόλυνε την αρχική ανάπτυξή τους, αλλά ταυτόχρονα υπήρξαν και στρεβλώσεις εξαιτίας της εκμετάλλευσης του ευνοϊκού καθεστώτος. Όπως επισημαίνεται σε πρόσφατη έρευνα της δεξαμενής σκέψης Green Tank, στοιχεία της οποίας παρουσιάστηκαν σε ειδική συνεδρία της Πλατφόρμας για τη Δίκαιη Μετάβαση που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπήρξαν παρατράγουδα.
Εταιρείες Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) εκμεταλλεύτηκαν (ή αποπειράθηκαν να εκμεταλλευτούν) το νομικό πλαίσιο των ενεργειακών κοινοτήτων «προκειμένου να παρακάμψουν τον ανταγωνισμό και να αποκτήσουν τόσο τις διευκολύνσεις στην αδειοδοτική διαδικασία όσο και τις υψηλές εγγυημένες τιμές που προσφέρονται στις ενεργειακές κοινότητες». Γι’ αυτό και στο τέλος υπήρξε νομοθετική παρέμβαση της σημερινής ηγεσίας του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) ώστε να περιοριστεί η δράση των αετονύχηδων.
Η δυνατότητα των ενεργειακών κοινοτήτων «να υλοποιούν μικρά έργα ΑΠΕ έως 18 MW απολαμβάνοντας μειωμένες εγγυήσεις, μη απαίτηση περιβαλλοντικής αδειοδότησης, προτεραιότητα στην εξέταση των αιτημάτων σύνδεσής τους έναντι άλλων και υψηλές τιμές λειτουργικής ενίσχυσης, ώθησε αρκετές ενεργειακές εταιρείες να επιλέξουν η νομική μορφή της ενεργειακής κοινότητας για να προωθήσουν έργα τους». Ως αποτέλεσμα «ο θεσμός των ενεργειακών κοινοτήτων άρχισε να δυσφημίζεται».
Οι ενεργειακές κοινότητες μπορούν να αποτελέσουν εργαλείο για τη στήριξη τοπικών κοινωνιών και φτωχότερων νοικοκυριών μέσω της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ για ίδια κατανάλωση. Αντ’ αυτού, όμως, στη χώρα μας η συντριπτική πλειοψηφία των ενεργειακών κοινοτήτων είναι κερδοσκοπικού χαρακτήρα, μοιράζουν δηλαδή μερίσματα στους μετόχους τους.
Οι ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Green Tank από το 2018 μέχρι σήμερα έχουν ιδρυθεί 1036 ενεργειακές κοινότητες στη χώρα, εκ των οποίων οι 194 βρίσκονται στις λιγνιτικές περιοχές (19%). Η πλειονότητα εκ των 176 ενεργειακών κοινοτήτων στη Δυτική Μακεδονία έχει συσταθεί στις αμιγώς λιγνιτικές περιοχές, δηλαδή την Φλώρινα και την Κοζάνη, ενώ, στην Περιφερειακή Ενότητα Αρκαδίας, οι περισσότερες από τις 18 ενεργειακές κοινότητες που έχουν ιδρυθεί βρίσκονται στην πρωτεύουσα της, την Τρίπολη, και όχι στη λιγνιτική Μεγαλόπολη.
Ο χαρακτήρας της μεγάλης πλειονότητας των ενεργειακών κοινοτήτων είναι κερδοσκοπικός. Μόνο 12 ενεργειακές κοινότητες κοινωφελούς σκοπού υφίστανται στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας σε σύνολο 176 (6,8%), ενώ μόνο μία στην Αρκαδία. Επιπλέον, «η αξιοποίηση του ενεργειακού συμψηφισμού από τις ενεργειακές κοινότητες μη κερδοσκοπικού σκοπού βρίσκεται ακόμα σε πρωτόλειο στάδιο. Στη Δυτική Μακεδονία, από τις 176 ενεργειακές κοινότητες μόνο οι τρεις εκτελούν έργα εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού, ενώ στη Μεγαλόπολη καμία. Εικονικός ενεργειακός συμψηφισμός στις ενεργειακές κοινότητες νοείται «ο συμψηφισμός της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας με τη συνολική καταναλισκόμενη ηλεκτρική ενέργεια σε εγκαταστάσεις μελών της ενεργειακής κοινότητας και ευάλωτων καταναλωτών ή πολιτών που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας…».
Οι κινήσεις του ΥΠΕΝ
Η σημερινή ηγεσία του ΥΠΕΝ, για να αντιμετωπίσει τις στρεβλώσεις, προχώρησε αρχικά στην κατάργηση της προτεραιότητας των ενεργειακών κοινοτήτων στην εξέταση των αιτήσεών τους για σύνδεση στο δίκτυο, ειδικά για αυτές που είναι κερδοσκοπικού χαρακτήρα ή έχουν λιγότερα από 60 μέλη. Στη συνέχεια, με νέα ρύθμιση, οι ενεργειακές κοινότητες καλούνται να συμμετέχουν σε διαγωνιστικές διαδικασίες από 1/1/2023, οπότε και καταργείται το μοντέλο των λειτουργικών ενισχύσεων. Υπήρξαν, πάντως, και νομοθετικές πρωτοβουλίες ενίσχυσης των μικρών παραγωγών ΑΠΕ και των ενεργειακών κοινοτήτων, ειδικά στις λιγνιτικές περιοχές. Τέλος στο σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας που παρουσίασε το ΥΠΕΝ προβλέπονται και 100 εκατ. ευρώ μέχρι το 2030 για «αξιοποίηση του θεσμού ενεργειακών κοινοτήτων για αντιμετώπιση της ενεργειακής ένδειας».
Στην έρευνα του Green Tank τονίζεται, πάντως, πως «αξιοσημείωτες είναι οι προσπάθειες της τοπικής αυτοδιοίκησης, να συμμετάσχουν στον ενεργειακό μετασχηματισμό των λιγνιτικών περιοχών μέσω δημιουργίας ενεργειακών κοινοτήτων κοινωφελούς σκοπού. Τόσο η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και η Περιφέρεια Πελοποννήσου καθώς και οι Δήμοι (Κοζάνη, Φλώρινα-Πρέσπα) έχουν ήδη ιδρύσει ενεργειακές κοινότητες».
Στη Δυτική Μακεδονία η ήδη εγκατεστημένη ισχύς των έργων ΑΠΕ των ενεργειακών κοινοτήτων ανέρχεται στα 24.6MW αποτελώντας το 10,1% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος έργων ΑΠΕ στη χαμηλή και μέση τάση στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Εξαιτίας των στρεβλώσεων στον ιδρυτικό νόμο υπήρξε βροχή αιτημάτων για ΑΠΕ μέσω ενεργειακών κοινοτήτων. Έτσι τα εκκρεμή αιτήματα διασύνδεσης έργων ενεργειακών κοινοτήτων αποτελούν το 31,1% της συνολικής ισχύος των αιτημάτων από έργα ΑΠΕ στη χαμηλή και μέση τάση στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Το αντίστοιχο ποσοστό στο σύνολο της χώρας είναι 20,5%.
